Dziecko z niepełnosprawnością we współczesnej szkole

Sprawozdanie z konferencji naukowo-metodycznej

Dziecko z niepełnosprawnością we współczesnej szkole

Problematyka edukacji włączającej  budzi duże zainteresowanie w środowisku oświatowym.  Inicjatywa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej i Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie zaproszenia nauczycieli 14 kwietnia br. na konferencję naukowo-metodyczą  Dziecko z niepełnosprawnością we współczesnej szkole okazała się trafnym przedsięwzięciem odpowiadającym na oczekiwania nauczycieli. Patronat nad konferencją objęli dr Jan Kuriata JM Rektor PWSZ w Koszalinie i mgr Stefan Turowski dyrektor CEN w Koszalinie. Sala konferencyjna o godz. 9.30 wypełniła się do ostatniego miejsca.  Jakość wystąpień informacyjno-metodycznych gwarantował komitet naukowy, w skład którego weszli: dr hab. prof. PWSZ  Ewa Ryś i dr hab. prof. Karol Mausch, dr Danuta Apanel, dr Monika Pawłowska i doktor  Agnieszka Połaniecka oraz zaproszona na spotkanie znana w naszym regionie specjalista pediatrii, lekarz medycyny, psychiatra Ewa Przybyła-Ożóg.  Warsztaty metodyczne prowadzili konsultanci i doradcy metodyczni naszej placówki: Bogumiła Załuska, Izabela Janocha, Barbara Sałacka i Mariola Rink-Przybylska.

 W części plenarnej nauczyciele wysłuchali wykładów, w części warsztatowej wzięli udział w zajęciach ilustrujących metodyczne aspekty pracy z dziećmi niepełnosprawnymi w szkole. 

 Jako pierwsza zabrała głos dr Danuta Apanel, która przedstawiła rozwój idei włączania dzieci niepełnosprawnych do życia społecznego. Wywód zilustrowała wzorcami europejskimi i międzynarodowymi.  Przybliżyła słuchaczom zasługi polskich psychologów okresu międzywojennego w tworzeniu systemu edukacyjnego dla dzieci niepełnosprawnych oraz proponowane przez nich rozwiązania prowadzące do   włączania dzieci niepełnosprawnych  do systemu kształcenia,  m. in. nawiązała do zasług Józefy Joteyko, Marii Grzegorzewskiej, Michała Wawrzynowskiego, Janusza Jędrzejewicza  oraz ukazała  znaczący wkład w rozwój idei edukacji włączającej   Jana Pawła 2. Model hamburski, którego ideę placówek integracyjnych przeniosła do Polski Jadwiga Bogucka,  stał się pierwszym wzorem polskiej koncepcji edukacji włączającej.  W swoim wystąpieniu omówiła rozwój pedagogiki specjalnej, przyjmowaną terminologię, formy zajęć dla dzieci, system kształcenia nauczycieli, rozwiązania organizacyjne w systemach kształcenia przyjętych w różnych państwach Europy i świata, eksponując różnice rozwiązań inkluzyjnych i segregacyjnych, pionierskie działania Marii Montessorii, także  duńską szkołę wspólnego nurtu.

Kolejny wykład dr hab. prof. PWSZ Ewy Ryś dotyczył Relacji edukacyjnych w ujęciu egzystencjalnym -  celów i  dyrektyw dydaktycznych. Punktem wyjścia do rozważań było określenie  wspomagania  rozwoju jako wspomagania dotyczącego nie tylko potrzeb edukacyjnych, ale  również  problemów kondycji ludzkiej, problemów  istotnych w kształtowaniu się osobowości: wolności, odpowiedzialności, sensu istnienia, izolacji, samotności i odrzucenia, lęku, kryzysu, sytuacji granicznej, niespełnienia. Kolejne elementy wykładu - od zdefiniowania pojęcia „bytu” – zmierzały do ukazania umiejętności zrozumienia innych . Utwierdzały w przekonaniu, że dziecko, z którym pracuje mauczyciel, ma naturę relacyjną, dlatego poznanie człowieka jest możliwe w spotkaniu. Rozwój i stawanie się ujawnia się poprzez nadawanie znaczenia, wartości i sensu egzystencji. Podkreśliła znaczącą rangę  potrzeb psychologicznych i egzystencjalnych (duchowych) ucznia, wspierającą rolę nauczyciela w rozbudzaniu i zaspokajaniu tych potrzeb na bazie nie tylko deficytów, ale i talentów, emocji, hierarchizacji wartości. Praca nauczyciela ma sens wtedy – jak wynikało z wypowiedzi – gdy wspiera on ucznia niepełnosprawnego w rozumieniu samego siebie i w uzyskiwaniu równowagi wartości rzeczowych, duchowych, uczuciowych, akceptacji warunków, w których żyje człowiek, afirmacji życia. Podkreślała, że dialog jest drogą do wzajemnego rozumienia nauczyciela i wychowanka. Postawy otwierania się i współdziałania, kształtowanie wewnętrznego zaufania do siebie umożliwiają zaspokojenie potrzeb rozwojowych i edukacyjnych  niezbędnych do osiągnięcia dobrostanu i autoedukacji.

Lekarz medycyny Ewa Przybyła Ożóg, psychiatra z bogatym doświadczeniem współpracy z placówkami oświatowymi, w swej wypowiedzi zaakcentowała zagadnienie Holistycznego podejścia do diagnozy i terapii dziecka ze SPE. Ostatnich 20 lat z perspektywy swojej praktyki zawodowej oceniła jako lata wielkich zmian we współdziałaniu placówek oświatowych ze służbą zdrowia  na rzecz potrzeb dziecka, lata otwarcia na zaspokojenie tych potrzeb na terenie szkoły.  Podkreśliła, że współcześnie dostrzega się, że zdrowie psychiczne stanowi nieodłączny składnik  zdrowia, a obecnie obserwowane jest zjawisko pogorszenia się kondycji psychicznej dzieci i młodzieży mimo poprawy zdrowia fizycznego. Problemy emocjonalne ma co trzeci młody człowiek, a co dziesiąty wymaga leczenia klinicznego. Uświadamiała obecnym wpływ na zdrowie dziecka różnych czynników: genetycznych, paragenetycznych  i środowiskowych. Zwróciła uwagę na to, że wg obecnej wiedzy czynniki środowiskowe stanowią tzw. czynnik spustowy do występowania objawów klinicznych, dlatego nauczyciel  pracujący z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami powinien mieć świadomość wpływu wszystkich tych czynników na dobrostan wychowanka. Ilustrowała przykładami znaczenie diagnozy deficytów  i ukierunkowanej terapii w zapewnieniu dziecku optymalnego rozwoju,  współpracy służby zdrowia i  placówek oświatowych.  Podzieliła się spostrzeżeniami z praktyki zawodowej, np. obserwowanym obniżeniem wieku dzieci zagrożonych niedostosowaniem społecznym.  Wyraziła pogląd, że usytuowanie terapii w szkole jest właściwym kierunkiem zmian, kierunkiem umożliwiającym szybką pomoc dziecku w najbliższym środowisku. Nawiązała do rozstrzygnięć terminologicznych  związanych  ze specjalnymi potrzebami dzieci, rozwojowymi i edukacyjnymi. Zaprezentowała również klasyfikację chorób WHO – klasyfikację  ICD i ICF(y) uwzględniającą sposób funkcjonowania dziecka i  umożliwia odejście od stygmatyzacji. Poinformowała o pracach MEN nad nowym modelem diagnozy funkcjonalnej oraz wsparcia dzieci ze SPE, których zakończenie planuje się najprawdopodobniej na rok 2019 r.

W drugiej części sesji plenarnej lekarz medycyny Edyta Łyszcz-Fedasz  odczarowywała zespół Aspergera, podejmując wywód na temat Dziecka z zespołem Aspergera w szkole. Zapowiedziała zmiany w klasyfikacji kryteriów rozpoznania i klasyfikacji całościowych zaburzeń rozwoju uwzględniających poziom funkcjonowania dziecka, w tym rozwój mowy, funkcji motorycznych, czytania lub pisania. Omówiła charakterystyczne cechy dzieci z Aspergerem z perspektywy możliwości ich funkcjonowania w szkole: reakcje na bodźce, zachowanie, myślenie, różne zaburzenia, sposoby dekompensacji. Plastycznie zaprezentowała środowisko niesprzyjające dzieciom z Aspergerem,  które bez wątpliwości przywodziło na myśl przestrzeń szkoły, miejsce niezwykle stresujące, utrudniające dobre funkcjonowanie. Podkreślała nieszablonowość myślenia dzieci, zdolność kreatywności, oryginalność i  nowatorstwo rozwiązań. Te cechy umożliwiają wykorzystanie ich mocnych stron, rozwijanie  zainteresowań i minimalizację deficytów, także podniesienie statusu w klasie. Udzieliła wskazówek przydatnych do indywidualizacji nauczania,  wspierania ucznia w działaniach, sprawdzania wiadomości, kształtowania warunków i organizacji nauczania oraz współpracy nauczyciela z dziećmi.

Rolę inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu dzieci zaprezentował  psycholog kliniczny i orzecznik sądowy dr hab. prof. PWSZ Karol Mausch. Czy polska szkoła w wystarczającym stopniu myśli o rozwoju inteligencji emocjonalnej uczniów? Pytanie dotyczyło zarówno nauczycieli  jak i uczniów. Stanowiło wstęp do rozważań. Podstawą wykładu było założenie holistycznej koncepcji zdrowia. Domeną szkoły jest rozwijanie inteligencji poznawczej.  Nieco w tyle znajduje się  troska o rozwój emocjonalny, równie ważny w życiu dorosłego człowieka. Postulował więc o przyznanie większej rangi kształtowaniu inteligencji emocjonalnej, choćby z uwagi na jej związek z umiejętnością radzenia sobie ze stresem. Przytoczył wyniki badań, które wskazują, że inteligencja emocjonalna w większym stopniu umożliwia odniesienie sukcesu niż inteligencja poznawcza,  skuteczniej wpływa na pozytywną motywację do działania, optymizm życiowy oraz efektywność myślenia.  Zaproponował, by uczyć dzieci oddziaływania na własne emocje i empatii.  Istotne zadania nauczycieli stanowią: obserwacja emocji uczniów i ich funkcjonowania w związkach emocjonalnych, kształtowanie umiejętności rozpoznawania przez dzieci emocji innych osób,  rozwijanie kompetencji emocjonalnych uczniów, zapobieganie emocjonalnemu analfabetyzmowi (aleksytymii) oraz problemom psychosomatycznym.  Argumentował swe stanowisko sprzyjającym wpływem umiejętności emocjonalnych w radzeniu sobie  z sytuacjami trudnymi, w kierowaniu własnym postępowaniem, zabezpieczeniem przed uczuciem wyobcowania. Rozwój mowy wewnętrznej dziecka poprzez czytanie, dialog, dyskusje, rozwijanie umiejętności komunikacji i umiejętności dostosowywania się do sytuacji sprzyja kształtowaniu inteligencji emocjonalnej. Namawiał nauczycieli do rozwijania własnych kompetencji emocjonalnych, by skuteczniej mogli wspierać dzieci.

Część  plenarną zamknął wykład dr Moniki Pawłowskiej prezentującej zagadnienie Orientacji i poradnictwa zawodowego w systemie szkolnym. Dr Monika Pawłowska zasygnalizowała prawne uwarunkowania organizacji pracy i kwalifikacji doradców zawodowych, zadania nauczycieli wynikające z  dynamicznych zmian na rynku pracy polskim  i światowym. Zwróciła uwagę na możliwość mobilnego poznawania rynku pracy, jego trendów, nowoczesnych zawodów w ramach programów międzynarodowych. Podkreśliła znaczenie znajomości języków obcych ułatwiających planowanie ścieżki kształcenia i drogi zawodowej. Zaprezentowała instytucje wspierające pracę nauczycieli. Udzieliła praktycznych wskazówek dotyczących organizacji doradztwa na różnych szczeblach edukacyjnych, narzędzi do określania predyspozycji młodych ludzi, przygotowania wychowanków do planowania rozwoju zawodowego, wartościowania pracy. Wskazała różne źródłach informacji, raport dotyczący uczuć i wartości towarzyszących uczniom w procesie wyboru zawodu. Zwróciła uwagę  słuchaczy na ukazywanie uczniom perspektywy wielokrotnego wyboru zawodu, ukazywanie możliwości adaptacji do regionalnego rynku pracy oraz potrzeby rozwijania kompetencji osobowych i interpersonalnych, na które w pierwszej kolejności zwracają uwagę pracodawcy, bo stanowią istotne kryterium  selekcji kandydatów. Młodych ludzi czeka w ciągu życia prawdopodobnie kilkanaście zmian.

W części  praktycznej uczestnicy konferencji mieli okazję udziału w warsztatach. Największym zainteresowaniem   cieszyły się warsztaty dotyczące Organizacji i dokumentowania pracy z dzieckiem posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia prowadzone przez mgr Bogumiłę Załuską oraz warsztaty  Jak wspierać rozwój dziecka poprzez zabawy sensoryczne przygotowane przez doradcę metodycznego mgr Izabelę Janochę. Nauczyciele wykazali również zainteresowanie Wykorzystaniem TIK na zajęciach indywidualnych i w nauczaniu przedmiotowym  zajęciach zaproponowanych przez mgr Mariolę Rink-Przybylską oraz Metodyką pracy z dzieckiem z niepełnosprawnością w przedszkolu, na których swym doświadczeniem dzieliła się doradca metodyczny  mgr Barbara Sałacka.

Uczestnicy konferencji otrzymali bogatą bibliografię problemową oraz mieli okazję zapoznać się z interesującymi i przydatnymi w pracy  zasobami Biblioteki Pedagogicznej CEN w Koszalinie. Nauczyciele mogli przejrzeć publikacje i wypożyczyć.  Nie pierwszy raz biblioteka wychodzi naprzeciw czytelnikowi, tworząc komfortowe warunki do zapoznania się z księgozbiorem.

Uczestnicy konferencji i jej wykładowcy, prowadzący warsztaty  wyrażali zadowolenie z możliwości podjęcia dialogu  i  wymiany  refleksji.

Prezentacje i materiały z konferencji - zgodnie z zapowiedzią - zostały umieszczone na platformie e-learningowej CEN w Koszalinie w dziale Materiały dla uczestników  kursów i warsztatów stacjonarnych  w zakładce pt. Konferencja - Dziecko z niepełnosprawnością we współczesnej szkole, http://83.17.237.84/course/view.php?id=407

Redakcja: Mariola Rink-Przybylska