Danuta Lech - doradca plastyki i świetlicy
Czym jest arteterapia? Terapeutyczne właściwości sztuki
Arteterapia to wydobywanie siły i energii, które pomagają nam we własnym rozwoju, to poszukiwanie motywacji do procesu twórczego, w którym często dochodzi do emocjonalnego oczyszczenia. Jest to również jedna z metod przeciwdziałania osamotnieniu jednostki i problemom osobowościowym.
Jeden z prekursorów arteterapii – Adrian Hill podkreślał, że w arteterapii najważniejszy jest swobodny proces twórczy, a efekt i jego walory artystyczne mają znaczenie drugorzędne.
U podstaw arteterapii leży również teoria twórczości, która jest zdolnością wnoszenia czegoś nowego do ludzkiej egzystencji. W koncepcji arteterapii podkreśla się przede wszystkim dwa cele:
- cel pośredni - ekspresję uczuć, odreagowanie stanu wzmożonego napięcia psychofizycznego (odczuwanego jako stany niezaspokojenia, przykrości, lęku, niepokoju, podniecenia, apatii);
- cel finalny - korzystne zmiany w zachowaniu (postawa względem samego siebie i innych osób).
Arteterapia obejmuje różne sposoby wykorzystania aktywności twórczej:
- arteterapia o charakterze czynnościowym (stosuje działalność twórczą w celu uwolnienia człowieka od jego patologicznych myśli; wzmocnienia zdrowych stron jego osobowości);
- arteterapia o charakterze sublimacyjnym (dzięki działaniom twórczym uczestnik może odreagować negatywne emocje);
- arteterapia o charakterze projekcyjnym (zachęca do przedstawiania uczuć, postaw, motywów w wytworach twórczych – w celu ich poznania);
- arteterapia o charakterze korekcyjnym i integrującym (podkreśla znaczenie aktywności twórczej, dzięki której aktywizują się zdolności człowieka i możliwa jest samorealizacja).
Cele arteterapii są tożsame z zadaniami współczesnej terapii pedagogicznej, koncentrującej się nie tylko na usprawnianiu zaburzonych funkcji, ale również na profilaktyce i działaniach wpływających na osobowościowe determinanty uczenia się, oto one:
- wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia, poprzez doskonalenia osobowości, nauczanie prawidłowych relacji interpersonalnych oraz aktywne uczestniczenie w procesach kultury;
- zapewnienie dzieciom bezpiecznego i przyjaznego środowiska wychowawczego;
- nabywanie przez wychowanków umiejętności wyrażania w różnych formach własnych uczuć i emocji;
- pomaganie dzieciom w umacnianiu ich wiary we własne siły oraz kształtowaniu charakteru;
- stwarzanie podczas zajęć sytuacji służących uwalnianiu i odreagowaniu negatywnych emocji;
- inicjowanie działań rozwijających ekspresję własną, spontaniczność;
- zwiększenie wiedzy i samoakceptacji.
Podczas arteterapii dziecko pogłębia swoją samoświadomość tak, aby mogło zmienić lub zaakceptować te elementy własnej osobowości, które dotychczas stanowiły przeszkodę w funkcjonowaniu w rodzinie, szkole, grupie rówieśniczej.
Arteterapia może również pomóc dzieciom nieśmiałym, które uważają, że nie wykorzystują w pełni swoich możliwości.
Uzdolnienia artystyczne nie są w arteterapii wymagane, ważne jest jedynie zaangażowanie w proces „emocjonalnego zaangażowania”.
Arteterapia pozwala na pozawerbalne komunikowanie się, uzewnętrznienie świata własnych przeżyć i odczuć, zaspakajanie potrzeb akceptacji, bezpieczeństwa, współuczestniczenia, bycia rozumianym i docenianym. Pomaga zaakceptować siebie i innych. Zapewnia relaks, przyjemność i odpoczynek.
Wśród najczęściej wykorzystywanych rodzajów arteterapii wymienia się:
- muzykoterapię (słuchanie muzyki, wykonawstwo, improwizacja, komponowanie, wizualizacja, relaksacja, techniki oparte na piosenkach);
- terapię z wykorzystaniem sztuk wizualnych, plastycznych (plastykoterapię – grafoterapia, malowanie spontaniczne, modelowanie w masach plastycznych);
- choreoterapię (taniec, aktywność rytmiczna);
- biblioterapię (bajko terapia, mitoterapia, poezjo terapia, autobiograficzna twórczość literacka);
- teatroterapia (psychodrama, drama, pantomima, teatr edukacyjny);
- filmoterapię (oglądanie filmów, dyskusja po projekcji, przygotowanie własnego filmu);
- fotografoterapia (oglądanie zdjęć, wykonywanie zdjęć różnymi technikami, wywoływanie analogowe i cyfrowe);
- aromaterapia (pobudzanie skojarzeń, wspomnień, przeżyć);
- ergonoterapię (rękodzieło artystyczne, praca fizyczna);
- hortiterapia (kontakt z ogrodem);
- silvoterapia (terapia kontaktem z lasem – śpiew ptaków, szum drzew, spacery po lesie, zbieranie grzybów i owoców leśnych);
- talassoterapia (zmysłowy kontakt z morzem);
- chromoterapia (terapia kolorem).
Plastykoterapia
Plastyka jest najczęściej wykorzystywana w procesie arteterapii. Korzysta z najróżniejszych, niekonwencjonalnych technik plastycznych. Pełni wiele funkcji, z których najważniejszą zdaje się być możliwość formułowania swojej wypowiedzi w sposób niewerbalny, a tym samym bezpieczny dla zainteresowanego. Często jednak dzieło artystyczne staje się pretekstem do rozmów i dyskusji wokół tematu, który dana praca wyłania.
Tego typu zajęcia wzmacniają spontaniczność, pozwalają na swobodniejsze wyrażanie nastrojów, pobudzają wyobraźnię plastyczną, odblokowują różnego rodzaju zahamowania, zmieniają na bliższy kontakt w relacji dziecko-nauczyciel.
Chromoterapia
Barwy wpływają na nasze zdrowie i życie, przywracając równowagę i harmonię w organizmie człowieka i jego otoczeniu. Kolory działają dwojako na człowieka
pobudzają – uspokajają
podniecają – usypiają
drażnią – koją
oziębiają - ogrzewają
Z biologicznego punktu widzenia fakt, że widzimy jakiś kolor jest odnotowywany przez nasz mózg. W odpowiedzi wysyła on do określonego gruczołu dokrewnego sygnał w postaci odpowiedniego neuroprzekaźnika. Służy to wywołaniu reakcji hormonalnej. Poprzez krwiobieg hormony oddziałują na narządy wewnętrzne. Gruczoły wydzielnicze reagują na daną barwę stosownie do interpretacji dokonanej przez mózg.
Terapeuci wiedzą, że poszczególne barwy mają różne długości fal. Znając te długości, wiedzą, jaką barwę wykorzystać w leczeniu konkretnego schorzenia. I tak np.: barwy ciepłe stosuje się w terapiach służących pobudzeniu aktywności, natomiast barwy zimne służą do wywołania efektu uspokajającego.
Znaczenie kolorów w pracy:
Terapeuci leczący kolorem i światłem opracowali szczegółową tabelę barw, przypisując poszczególnym kolorom określony wpływ na emocje.
Chromoterapia może wspomagać medycynę konwencjonalną. Z pewnością nie powinna być stosowana zamiast niej. Kolor nie jest lekiem na wszystko, aczkolwiek właściwie dobrany na pewno wpływa na nasze psychiczne samopoczucie.
Literatura:
Karolak Wiesław, Sztuka jako zabawa, zabawa jako sztuka, Wydawnictwa CODN, Łódź 1998.
Karolak Wiesław, Kaczorowska Barbara (red.), Arteterapia w medycynie edukacji, Łódź 2008.
Karolak Wiesław, Arteterapie. Język wizualny w terapiach twórczości i sztuce. Difin, Warszawa 2014.
Marek Elżbieta, Arteterapia jako metoda wspomagająca pracę wychowawczą. Kraków 2004.
Pikała Anna, Sasin Magdalena, Arteterapia. Scenariusze zajęć. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.
