I 2020 Ocena szkolna w plastyce i edukacji plastycznej

Danuta Lech – doradca metodyczny plastyki i edukacji plastycznej

Ocena szkolna w plastyce i edukacji plastycznej

Ocena szkolna odgrywa ogromną rolę w procesie nauczania tak w sensie dydaktycznym jak i wychowawczym. Trafnie wystawiona ocena powinna w pełni odzwierciedlać możliwości i wysiłek ucznia, gdyż jest podsumowaniem pewnego wycinka jego pracy. 

Definicje oceny szkolnej i oceniania uczniów podane przez W. Okonia można streścić w następujący sposób: Ocena szkolna to ustosunkowanie się nauczyciela do osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być określony stopień szkolny lub opinia wyrażona w formie pisemnej i ustnej”.

Ocena szkolna daje nauczycielowi szerokie możliwości wyrażania obiektywnego, zgodnego z ustalonymi kryteriami i wymaganiami dostosowanymi do indywidualnych możliwości ucznia stosunku do osiągnięć i niepowodzeń ucznia. Ocenianie uczniów to proces wyrażania opinii o uczniach za pomocą stopni lub ocen opisowych. Jest to bardzo ważne ogniwo procesu nauczania, a jednocześnie najtrudniejsze dla nauczyciela. Trudność polega na tym, że jeżeli ocena ma spełniać właściwe funkcje nauczyciel musi wykazać własną inwencję i poczucie sprawiedliwości, a jednocześnie uwzględnić złożone kryteria by ocena była miarą tego co mierzyć powinna. Według podstawy programowej na przedmiotach artystycznych  należy przede wszystkim oceniać wkład pracy, starania i zaangażowanie ucznia.

Oto przedmiotowy system oceniania z plastyki wraz z wymaganiami edukacyjnymi, jaki stosowany jest w jednej z koszalińskich szkół podstawowych:

Ocena ucznia w zakresie przedmiotu plastyka jest osobliwie złożona i trudna. Zdolności plastyczne ucznia nie mogą być podstawowym kryterium oceniania. Nauczyciel plastyki oceniając osiągnięcia edukacyjne ucznia uwzględnia przede wszystkim:

- aktywność i zaangażowanie w realizację zadań oraz pracę twórczą;

- wysiłek wkładany w wykonanie ćwiczenia;

- stosunek ucznia do przedmiotu;

- stopień przyswojenia wiadomości i wykorzystania jej w praktyce;

- oryginalne rozwiązywanie problemów plastycznych;

- wykorzystywanie wiedzy o plastyce do ekspresji własnej oraz do aranżacji własnego otoczenia.

Nauczyciel ocenia pracę plastyczną ucznia bezpośrednio po ukończeniu zadania przez całą klasę lub na najbliższych zajęciach, dokonując analizy wykonanych prac. W wyjątkowych sytuacjach, biorąc pod uwagę zróżnicowane tempo pracy uczniów, nauczyciel może zezwolić na samodzielne wykończenie pracy plastycznej, określając z uczniem zasadę jej dokończenia. Uczeń ma obowiązek dostarczyć do oceny zaległą pracę, której nie wykonał w terminie z powodu np. nieobecności na lekcji,  w ciągu dwóch tygodni od zakończenia realizacji tematu.

Nauczyciel ma prawo zatrzymać pracę ucznia na okres całego roku szkolnego, w celu wyeksponowania jej na wystawie prac uczniów w szkole lub poza nią oraz w celu sporządzenia dokumentacji osiągnięć uczniów na danym poziomie edukacyjnym.

Ocenie na zajęciach edukacyjnych z plastyki podlega również wiedza z zakresu podstawowych pojęć plastycznych oraz historii sztuki, która jest sprawdzana w formie ustnej, praktycznej podczas realizacji zadań plastycznych.

Nauczyciel ocenia również systematyczność, bierze pod uwagę samodzielność oraz oryginalność i szeroko pojętą postawę twórczą ucznia.

Nauczyciel udziela uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazywanie mu informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien dalej pracować oraz udziela wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju.

Nauczyciel uzasadnia ustaloną ocenę w sposób ustny.

Każdy uczeń ma obowiązek prowadzenia zeszytu przedmiotowego i noszenia go na każdą lekcję plastyki. Na ocenę z przedmiotu ma również wpływ sposób prowadzenia zeszytu przedmiotowego, jego estetyka, strona merytoryczna oraz systematyczność zapisów. Zeszyt przedmiotowy jest jednocześnie (na ostatnich stronach), brudnopisem do plastyki, gdzie uczeń powinien zapisywać, co należy przynieść na następną lekcję plastyki, informacje np. o konkursach lub projekty wstępne do realizacji zadań praktycznych.

Uczniowie ze specjalnymi wymaganiami edukacyjnymi, opiniami, orzeczeniami, mają prawo do wydłużonego czasu pracy oraz obniżenia wymagań.

Ocenie podlegają również osiągnięcia ponadprogramowe ucznia (prace dodatkowe, prace wykonywane na konkursy, pomoc w przygotowaniu gazetek, elementów dekoracji, prace wynikające z samodzielnej inwencji dziecka, związane z jego pasjami i zainteresowaniami.

W ciągu semestru możliwe są dwa nieprzygotowania do lekcji. Nieprzygotowanie oznacza brak materiałów do pracy na lekcji, co uniemożliwia podjęcie pracy twórczej na zajęciach.

Oceniany uczeń otrzymuje informację zwrotną, w której nauczyciel zwraca uwagę na mocne strony, dobre elementy wykonanej pracy lub nabytych umiejętności oraz omawia nad czym uczeń jeszcze powinien popracować i w jaki sposób uczeń ma to zrobić.

KRYTERIA OCENY

Ocena niedostateczna – nie spełnia wymagań koniecznych

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:

- lekceważy swoje obowiązki;

- nieustannie nie przygotowuje się do lekcji, nie prowadzi zeszytu przedmiotowego;

- nie wykonuje ćwiczeń i poleceń dotyczących działań plastycznych;

- biernie uczestniczy w lekcjach – nie wykonuje poleceń nauczyciela;

- nie opanował podstawowych wiadomości i umiejętności objętych programem nauczania;

- nie wykazuje chęci jakiejkolwiek aktywności plastycznej i poprawy oceny.

Ocena dopuszczająca – wymagania konieczne

Uczeń pracujący na lekcjach plastyki nie powinien otrzymywać oceny dopuszczającej i niedostatecznej za pracę plastyczną nawet wtedy, gdy nie realizuje w pełni zadania. W ocenie przedmiotów artystycznych nauczyciel bierze pod uwagę przede wszystkim wysiłek oraz zaangażowanie ucznia wkładany w wywiązywaniu się z zadań, systematyczność. Uczeń, który jednak otrzymuje ocenę dopuszczającą:

- w małej części opanował podstawowe wiadomości i umiejętności objęte programem;

- ma lekceważący stosunek do przedmiotu;

- rzadko jest przygotowany do zajęć;

- niechętnie podejmuje działania plastyczne na lekcji;

- prace plastyczne są realizowane przy licznych podpowiedziach i motywowaniu przez nauczyciela;

- nie stara się skupić i zainteresować przedmiotem;

- nie bierze udziału w dyskusjach oraz różnych formach pracy;

- nie wykonuje ćwiczeń plastycznych i poleceń nauczyciela;

Ocena dostateczna – wymagania podstawowe

Uczeń posiada niepełne wiadomości i umiejętności objęte programem nauczania, jednak:

- nie zawsze jest przygotowany do lekcji i pracuje wykorzystując materiały zastępcze lub pożyczone;

- mało aktywnie uczestniczy w zajęciach, nie zawsze skupia uwagę na tym, co dzieje się na lekcjach;

- wykonuje prace plastyczne na niskim poziomie wymagań, przy dużej pomocy nauczyciela;

- samodzielne prace przejawiają brak pomysłowości i wyobraźni oraz zaangażowania, często naśladują prace innych uczniów;

- w pracach mogą być błędy w rozwiązywaniu problemów plastycznych omawianych w toku lekcji;

Ocena dobra – wymagania rozszerzające

Uczeń posługuje się wiadomościami i umiejętnościami objętymi programem, a ponadto:

-  zna podstawowe środki wyrazu plastycznego i w miarę poprawnie wykorzystuje je w pracach plastycznych;

- zwykle starannie i zgodnie z tematem wykonuje prace plastyczne;

- zwykle jest przygotowany do lekcji;

- jest umiarkowanie zaangażowany i zainteresowany lekcją, 

- sporadycznie uczestniczy w dyskusjach i pogadankach;

- formułuje proste wypowiedzi na temat dzieł sztuki, swojej pracy oraz prac innych uczniów;

-  posiada mniejsze zdolności plastyczne, jednak jest pracowity i staranny lub wykazuje duże uzdolnienia plastyczne, a jest mało pracowity, systematyczny i wytrwały;

Ocena bardzo dobra – wymagania dopełniające

Ocenę  bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który w pełni przyswoił wiedzę i umiejętności ujęte w programie nauczania, ponadto:

- zawsze był przygotowany do lekcji i posiadał wszystkie potrzebne materiały do pracy twórczej;

- w trakcie wykonywania ćwiczeń samodzielnie potrafi zastosować środki wyrazu plastycznego: kreska, linia, kontur, punkt,  plama barwna, bryła, faktura, perspektywa, kompozycja z zastosowaniem odpowiedniej techniki plastycznej;

- prace plastyczne wykonuje estetycznie, zgodnie z tematem, wykazuje się umiejętnością celowego stosowania środków wyrazu  plastycznego;

- prace plastyczne ucznia cechują ciekawe, oryginalne rozwiązania;

- potrafi wypowiadać się na temat dzieł sztuki, swojej pracy plastycznej lub prac plastycznych innych uczniów, posługując się słownictwem plastycznym;

Ocena celująca – wymagania wykraczające

Ocenę celującą może otrzymać uczeń, który opanował wiedzę i umiejętności na ocenę bardzo dobrą i wykazuje się dodatkową aktywnością, angażując się w dodatkową działalność, taką, jak:

- udział w kołach plastycznym (w szkole i poza nią);

- sukcesy w konkursach plastycznych (nagrody, wyróżnienia);

- reprezentowanie szkoły w wystawach i przeglądach twórczości plastycznej na terenie miasta i całego kraju;

- aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły poprzez wykonywanie elementów dekoracji szkolnych oraz pomoc w realizacji aranżacji dekoracji okolicznościowych i scenografii do przedstawień szkolnych ;

- pomoc w realizacji wystaw szkolnych oraz aktywny udział w uroczystościach szkolnych;

- prezentowanie na forum klasy, szkoły, środowiska, szkolnej stronie www. własnej twórczości plastycznej (malarskiej, graficznej, fotograficznej);

- z szacunkiem odnosi się do działalności twórczej kolegów, chętnie dzieli się swoimi doświadczeniami;

- potrafi wypowiadać się na temat wydarzeń kulturalnych i bronić swoich poglądów.

Średnie ważone ocen:

- praca plastyczna wykonana podczas lekcji – 3;

- sukcesy w konkursach plastycznych – 3;

- praca na lekcji – 4.

Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który uzyskał średnią poniżej 1,75.

Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który uzyskał średnią pomiędzy 1,75-2,74.

Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który uzyskał średnią pomiędzy 2,75-3,74.

Ocenę dobrą  otrzymuje uczeń, który uzyskał średnią pomiędzy 3,75-4,74.

Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który uzyskał średnią pomiędzy 4,75-5,39.

Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który uzyskał średnią powyżej  5,40.

Ustalenie ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego oraz warunki ich poprawiania:

 Aby poprawić ocenę klasyfikacyjną uczeń w obecności powołanej komisji:

- wykona trzy wybrane prace na tematy realizowane w ciągu roku szkolnego;

- odpowie na przygotowany przez nauczyciela zestaw trzech pytań.”

Osiągnięcie pełnego obiektywizmu przy ocenianiu jest niezmiernie trudne, a właściwie niemożliwe. Teoretyczne podstawy procesu oceniania pomagają nauczycielowi w tym odpowiedzialnym procesie. W. Okoń ustala trzy główne kryteria ocen: poznawcze, kształcące  i wychowawcze.

Kryterium poznawcze obejmuje jakość i zakres wiedzy. Kryterium kształcące dotyczy rozwoju osobowości i obejmuje wymagania związane z myśleniem i mową: - logiczne myślenie, - samodzielność i krytycyzm, poprawność językowa, planowość, obszerność wypowiedzi. Kryterium wychowawcze obejmuje: konsekwentnie naukowy charakter poglądów ucznia, co do postawionych kwestii w szkole i poza szkołą. 

Do kryteriów tych można dodać inne np. wkład pracy ucznia, stan zdrowia ucznia, postępy lub regres od ostatniego oceniania. Duże znaczenie ma także osobowość samego nauczyciela, jego wrażliwość, zdolność podejmowania decyzji. Nauczyciele w różnym stopniu uwzględniają wymienione kryteria i zmieniają przedmiot oceny w odniesieniu do różnych uczniów. Duże znaczenie ma dla ucznia współudział w procesie oceniania, uwzględnianie samooceny. Badania B. Dymary pokazują, że uczniowie uznają możliwość samooceny za przejaw zaufania nauczyciela oraz traktowania ich w sposób partnerski. Poprzez samoocenę uczeń może określić zarówno swoje osiągnięcia jak i niedociągnięcia. W ten sposób młody człowiek kształtuje swoje poczucie wartości. Samoocena ucznia to także wskazówka dla nauczyciela, który ostatecznie wystawia ocenę. Dyskusja ucznia z nauczycielem o sposobie oceniania, kryteriach oceny pozwala bardziej ocenę zobiektywizować. Aby mimo opisanych wcześniej problemów ocena była jak najbardziej obiektywna należy dążyć do spełnienia kilku podstawowych warunków.

Celem kontroli i oceny uczniów jest określenie czy i w jakim stopniu realizowane są cele programu nauczania, usprawnienie organizacji, metod nauczania i wychowania oraz metod samowychowania i uczenia się.

I. Altszulter wymienia trzy funkcje oceny: dydaktyczną, wychowawczą  i społeczną.

    Funkcja dydaktyczna polega na tym, że jako miernik wyników pracy ucznia ujawnia jego braki i osiągnięcia przez co ułatwia dalsze zdobywanie wiedzy. Ocena stwarza podstawy do porównywania wyników pracy poszczególnych uczniów, klas i szkół.

    Funkcja wychowawcza oceny szkolnej polega na tym, że ocena wywiera określony wpływ na uczucia i wolę ucznia, budzi w nim zamiłowanie do nauki, zachęca do czynienia wysiłków w zdobywaniu wiedzy. Celem wychowawczym jest aktywizacja wszystkich uczniów w nauce i wychowaniu, powiązanie wysiłków nauczyciela z wysiłkiem zespołu klasowego, wyrobienie u uczniów samokontroli i samooceny i samodzielnego doskonalenia się moralnego, naukowego i praktycznego. Znów bardzo wiele zależy od nauczyciela. Stosowanie różnego rodzaju taktyk typu ostre ocenianie w pierwszym okresie, zastraszanie oceną, a łagodne, liberalne podejście do oceniania w ostatnim okresie jest niewychowawcze i wpływa zarówno na obiektywizm i sprawiedliwość oceny.

    Funkcja społeczna oceny szkolnej wyraża się tym, że jest ona czynnikiem kształtującym wzajemne stosunki między jednostką a zespołem klasowym. Wyraża także opinię o przydatności ucznia jako członka społeczeństwa do pracy i życia. Jest podstawą do selekcji społecznej uczniów. To jakie stopnie uczeń otrzymał, co sądzi nauczyciel o jego możliwościach, niesie długofalowe skutki dla ucznia i społeczeństwa. W ten sposób najczęściej decyduje się kto pójdzie do szkoły średniej, na studia wyższe i na jakie, jaki rodzaj kariery zawodowej będzie dla ucznia dostępny. Oceny szkolne długo mogą ważyć na poczuciu własnej wartości i własnych możliwości człowieka.

    Z. Błażejewski zwraca uwagę na dwie bardzo ważne funkcje oceny: informacyjną, którą należy odnieść tak do ucznia jak i nauczyciela oraz funkcję motywacyjną.

    Aby funkcja informacyjna została wypełniona, nauczyciel wystawiając uczniowi ocenę powinien adekwatnie ocenić poziom wiedzy i umiejętności z danego przedmiotu. Oceny za brak książki, zeszytu, właściwego obuwia itp. nie spełniają żadnej funkcji informacyjnej, a wręcz fałszują stan faktyczny. Sprawdziany służące ocenie uczniów powinny być rzetelne tzn. dostarczać godnych zaufania stałych wyników oraz trafne tzn. rzeczywiście mierzyć to co jest przedmiotem zainteresowania. Warunki takie spełniają np. testy i sprawdziany standaryzowane. Oceny uzyskiwane przez uczniów sygnalizują także nauczycielowi czy przyjęte przez niego metody pracy są właściwe czy też może złamana została któraś z zasad dydaktycznych. Słabe wyniki osiągane przez uczniów powinny być dla nauczyciela sygnałem o błędzie i wymusić konieczność ustalenia jego przyczyny. Aby ocena spełniała funkcję informacyjną musi być oczywiście jawna. Powinna być podana przy odpowiedziach ustnych bezpośrednio po odpowiedzi ucznia, a przy pracach pisemnych możliwie najwcześniej. Ocena powinna być także przez nauczyciela uzasadniona. Znając ocenę i jej uzasadnienie uczeń może udoskonalić swoją pracę. Wartość uzasadnienia oceny wiąże się także z tym, że jest dla ucznia dowodem liczenia się z jego podmiotowością, traktowania go jako równorzędnego partnera w procesie nauczania. Uświadamia także uczniowi kryteria, wg których została wystawiona i pozwala mu stwierdzić w jakim kierunku winny zmierzać jego działania. Dotyczy to zarówno ocen pozytywnych jak i negatywnych.

    Funkcja motywacyjna oceny wynika z samej istoty oceniania uczniów. Świadomość ucznia, że jest on pod ciągłą kontrolą i w każdej chwili poziom jego wiedzy i umiejętności może być poddany weryfikacji zmusza go do wysiłku i jest istotnym bodźcem do działania. Uczeń powinien być jednak przekonany, że celem nauczyciela jest tylko sprawdzenie jego wiadomości i że może liczyć na obiektywny i sprawiedliwy osąd nauczyciela. Jeżeli w procesie oceniania występują elementy złośliwości, zemsty i tendencyjności nauczyciela, to taka ocena ma wartość antywychowawczą. Aby ten trudny problem rozwiązać potrzebny jest prawdziwy talent pedagogiczny nauczyciela. Błędy w ocenianiu popełniane zwłaszcza w najmłodszych klasach mogą rzutować na stosunek ucznia do szkoły w latach późniejszych i mieć istotny wpływ na jego karierę szkolną i dalsze losy.

            Zatem łatwo zauważyć, jak wielką i odpowiedzialną rolę w procesie edukacji dzieci i młodzieży pełni ocena szkolna, jak wiele od niej zależy i jaki ona ma wpływ na wszechstronny rozwój młodego człowieka.

Literatura:

1. Altszuler I.: Badania nad funkcją oceny szkolnej. Wyd. PZWS,  Warszawa 1998.

2. Błażejewski Z.: Funkcje oceny szkolnej i warunki ich realizacji. "Nowa    Szkoła", 1988/1.

3. Kupisiewicz C.: Podstawy dydaktyki ogólnej. Wyd. PWN, Warszawa 1978.

4. Niemierko B.: Jak praktycznie wykorzystać pomiar dydaktyczny w oświacie? Wyd. Rożak , Warszawa 2005.

5. Niemierko B.: Pomiar sprawdzający w dydaktyce. Wyd. PWN, Warszawa 1990.

6. Okoń W.: Zarys dydaktyki ogólnej. Wyd. PWN, Warszawa 1970.

7. Okoń W.: Słownik pedagogiczny. Wyd. PWN, Warszawa 1975.