XI 2019 Rozwijanie inteligencji emocjonalnej u dzieci przedszkolnych

Renata Pietras – Pacynko - doradca metodyczny wychowania przedszkolnego

Rozwijanie inteligencji emocjonalnej u dzieci przedszkolnych

Emocje to coś co rodzi się w naszym sercu, poprzez różne sytuacje i okoliczności, których jesteśmy uczestnikami - ich źródłem jest wszystko co nas otacza. Emocje nie są ani dobre ani złe. Nie podlegają ocenie moralnej, zatem każdy ma prawo czuć się szczęśliwy jak i zły. Najważniejsze jest to co robimy z tymi emocjami czy i w jaki sposób pokażemy nasze emocje innym.

Rozwój społeczny i emocjonalny

Niemowlę (do pierwszego roku życia):

• nawiązuje więzi,
• posługuje się strategiami, jak zatrzymać matkę/ojca w pobliżu,
• potrzebuje osoby – wyznacznika jego myślenia i zachowania, tak aby móc kierować swoimi emocjami i regulować nastroje,
• uśmiecha się w kontakcie z innymi,
• rozpoczyna wspólne zabawy i współpracuje podczas nich (np. a–ku–ku),
• zaczyna interesować się otoczeniem,
• zachowuje się z rezerwą wobec obcych,
• kończąc pierwszy rok życia, reaguje na wyznaczone przez rodziców granice.

Dziecko małe (1-3 roku życia):

• poszukuje bliskość opiekuna – wyznacznika jego myślenia i zachowania, ale dąży też do niezależności i chętnie poznaje nowe osoby
• bawi się niezależnie od innych w swoim odrębnym świecie,
• naśladuje innych i powtarza sytuacje z życia codziennego w zabawach z podziałem na role,
• staje się bardziej świadome i pewne siebie,
• rozgrywa konflikty z rówieśnikami, bije i gryzie,
• wyraża potrzeby i uczucia gestami oraz słowami,
• potrafi się już trochę kontrolować,
• po zdarzeniu, które je zdenerwowało, przechodzi szybko do porządku dziennego,
• zaczyna rozumieć oczekiwania społeczne. 

Dziecko w wieku przedszkolnym (3-6 roku życia):

• zaczyna bawić się w grupie,
• nawiązuje przyjaźnie,
• przestrzega reguł,
• bawi się razem z innymi,
• przejmuje system wartości rodziców,
• inaczej traktuje dorosłych, a inaczej rówieśników,
• werbalizuje swoje uczucia,
• używa słów dla kontrolowania swoich impulsów.

Dziecko w wieku szkolnym (6-12 roku życia):

• ma silniejsze poczucie własnej wartości,
• potrafi, kierując się rozsądkiem, kontrolować swoje emocje, osiągać cele, kierować swoim zachowaniem,
• przyswaja wartości, normy, reguły,
• identyfikuje się z rodzicami jako wzorem rodzicielstwa,
• mocniej identyfikuje się z rówieśnikami tej samej płci.

Czynniki wpływające na zachowania agresywne

Czynniki związane z przedszkolem i jego organizacją:

• Nadmierna liczebność grup i niedostateczny dostęp do aktywności ruchowych. W miarę wzrostu zagęszczenia oraz braku przestrzeni osobistej wzrasta liczba konfliktów i związanych z nimi silnych emocji. Podstawą rozładowania emocji u małych dzieci jest ruch.
• Zbyt jednorodne aktywności, ograniczanie możliwości wyboru, zmian wykonywanych ćwiczeń. Dzieci, które powtarzają te same aktywności i nie są angażowane w nowe, ciekawe wyzwania, nudzą się i frustrują. Prowadzi to do wzrostu pobudzenia, które objawiać się może w formie zachowań agresywnych.
• Zbyt małe pomieszczenia, zbyt wysoki poziom hałasu, niewłaściwe rozplanowanie sal.

Czynniki związane z nauczycielem:

• Styl wychowania i reagowania nauczyciela w sytuacji konfliktowej, a szczególnie:

- używanie technik przemocy w rozwiązywaniu konfliktów,

- niesłuchanie wyjaśnień dziecka, przyjmowanie wersji wydarzeń ze strony poszkodowanego, bez próby poznania sytuacji z różnych stron,

- niedawanie agresorowi czasu na wyjaśnienia, a także możliwości przeproszenia i zadośćuczynienia.

• Używanie w relacjach z dziećmi nadmiernego karania, a także przemocy werbalnej, ośmieszania, poniżania, zastraszania itp.
• Brak adekwatnych mechanizmów dorosłego na radzenie sobie z własnymi silnymi emocjami, takimi jak gniew, złość, frustracja, bezradność.

Czynniki społeczne:

• Pewną rolę odgrywają czynniki genetyczne: psychiczne problemy rodziców.
• Niski status społeczny.
• Nadmiernie surowy sposób wychowania.
• Wpływ otoczenia.

Reagowanie w przypadku agresywnych zachowań

1. Profilaktyka:

- wprowadź zasady i normy

- jasno określ swoją rolę, opiekuna w grupie

- zadbaj o integrację

- ucz rozróżniania sytuacji zabawowych od agresywnych

- reaguj w sytuacjach agresywnych

- wspieraj rozwój emocjonalny

2. Działanie w trakcie incydentu:

- zachowaj spokój

- rozdziel dzieci

- wyraź sprzeciw wobec nieakceptowanego zachowania

UNIKAJ: Karania, podniesionego tonu, obrażania, zachowań nadmiernie ekspresyjnych, strofowania.

3. Działanie po incydencie:

- nawiąż kontakt wzrokowy z dzieckiem

- mów spokojnie, ale zdecydowanie

- zajmij się sprawcą: pozwól mu na przedstawienie jego punktu widzenia

- upewnij się, że rozumie na czym polega niewłaściwe zachowanie

- obudź empatię

- zadbaj o przeprosiny

- wskaż zachowanie pożądane

- jeśli trzeba naraź agresora na konsekwencje jego zachowania

Praca nad agresywnymi zachowaniami dziecka

• Prezentuj postawę S – O – S (stanowczość – opanowanie – sympatia).

Pamiętaj, że dziecko nie zachowuje się agresywnie „bo lubi”, tylko jest to jego sposób reakcji w sytuacji zagrożenia lub walki o pozycję w grupie. Zachowaj spokój i pozwól, żeby udzielił się dziecku.

• Odróżniaj dziecko od jego zachowania.

Unikaj generalizowania i etykietowania, pamiętaj, że pracujesz nad agresywnym zachowaniem, nie z agresywnym dzieckiem.

• Jasno określaj, jakie zachowania są pożądane, a jakie nie.

Upewnij się, że dziecko usłyszało i zrozumiało, co do niego powiedziałeś (poproś o powtórzenie).

• Unikaj nadmiernego karania.

Ukarane dziecko czuje złość, poczucie skrzywdzenia – nie zastanawia się za co zostało ukarane.

• Informuj o konsekwencjach i wprowadzaj je.
• Bądź ciekaw. Słuchaj.

Poznaj prawdę dziecka, jego myśli, emocje, związane z sytuacją, kiedy zachowało się agresywnie.

• Wzbudzaj empatię do pokrzywdzonego.

„Jak ty byś się czuł, gdyby ktoś ciebie uderzył tak mocno?” Pozwól dziecku na przeproszenie i zadośćuczynienie.

• Doceniaj zachowania pożądane.

Pochwały maja moc zmian. Doceniaj każde pożądane zachowanie, nawet oczywiste. Stosuj pochwałę opisową – opisz dziecku, co ci odpowiada w jego zachowaniu.

• Pracuj nad rozwojem emocjonalnym dzieci.

Ucz je zachowania i adekwatnego wyrażania emocji, szczególnie tych trudnych.

Techniki dyscypliny

Dla wielu dyscyplina oznacza karę. W rzeczywistości jednak chodzi o trening będący kombinacją pochwały i kary. Nie da się tego osiągnąć z dnia na dzień, systematycznie powinniśmy uwzględniać następujące kroki:

- nauczyć się relaksować, aby być bardziej opanowanym i spokojniejszym,

- nie zapowiadamy niczego, czego nie będziemy mogli dotrzymać,

- dokładnie i krótko formułujemy o co nam chodzi,

- wierzymy, że nasze działania spowodują, że dziecko potrafi się zmienić.

Co stosujemy:

- chwalimy,

- nagradzamy,

- stosujemy technikę zacinającej się płyty,

- ignorowanie.

Sposoby wyciszania agresji:

- Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

- Muzykoterapia

- Bajka terapeutyczna

- Drama