Renata Pietras-Pacynko
Doradca metodyczny wychowania przedszkolnego
W jaki sposób dziecko poznaje świat? Pomagają mu w tym zmysły. Dlatego tak ważne jest ich rozwijanie i koordynacja. Jeśli zrobimy to w nieprawidłowy sposób lub w nieodpowiedniej kolejności, w przyszłości nasze dziecko może mieć problemy z integracją sensoryczną.
"Zabawa dla dzieci w wieku od zera do trzech lat jest bardzo ważna, gdyż stymuluje ona ich rozwój. Kolorowe zabawki wydające dźwięki i kuszące najmłodszych różnymi fakturami pomagają rozwijać wszystkie zmysły. Jednak, aby dziecko mogło jak najwięcej skorzystać z takiej stymulacji muszą zostać spełnione odpowiednie warunki".
psycholog dr Justyna Korzeniewska
Zmysły - ważne narzędzie
Gdy dziecko przychodzi na świat, jest w pełni gotowe do zmysłowego poznawania rzeczywistości. Ma bardzo dobrze rozwinięty zmysł słuchu, węchu, dotyku, smaku. Ostatni w kolejności rozwija się zmysł wzroku. W zasadzie kształtuje się dopiero po narodzeniu, choć w łonie matki dziecko już otwiera oczy.
Dzięki tym wszystkim narzędziom dziecko może doświadczać nowego dla niego otoczenia. Po zapachu poznaje rodzica. Słyszy bicie serca. Dotyka w zasadzie wszystkiego dookoła, choć pierwszym obiektem jest najczęściej skóra bądź pierś mamy i ubrania. Kosztuje (przez kilka miesięcy) mleka. Jeśli pije z piersi - powoli zapoznaje się ze smakami potraw, jakie zjada mama.
Wszystkie te doświadczenia zmysłowe prowadzą do kształtowania się przekonań na temat świata, ludzi oraz samego siebie. Są niejako fundamentem sposobu rozumienia świata - zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłości.
Co więcej, dzięki rozwojowi zmysłów kształtuje się rozwój poznawczy, społeczny, emocjonalny, także komunikacyjny. Rośnie poczucie bezpieczeństwa, samodzielność, inicjatywa.
Wszystko, co dziecko słyszy i widzi składa się na całokształt jego osobowości.
Zburzenia zmysłowe
W ostatnich latach w psychologii niezwykłą popularnością cieszy się pojęcie integracji sensorycznej (SI). Jest ono tak wszechobecne nie ze względu na modę, ale na fakt, iż zaburzenia sensoryczne diagnozuje się u coraz większej liczby dzieci.
Autorka pojęcia, Jean Ayres, była zdania, że dziecko każdą umiejętność powinno nabywać w odpowiednim porządku, co eliminuje ryzyko zaburzeń. Porządek ten podzieliła na cztery stadia. Każde jest ze sobą ściśle powiązane i na siebie oddziałuje.
Możemy zatem wyróżnić:
Każdy z wymienionych etapów musi pojawić się w odpowiedniej kolejności. Jeśli tak się nie stanie, może dojść do zaburzeń w pracy mózgu, co z kolei może przełożyć się na problemy emocjonalne, społeczne, komunikacyjne.
Ale SI to nie jedyne zaburzenie, jakie może pojawić się, gdy zmysły dziecka nieodpowiednio się rozwiną. Może bowiem dojść do nadwrażliwości na niektóre bodźce - np. dotykowe lub słuchowe. Dziecko, które cierpi tak taką nadwrażliwość nie lubi zazwyczaj głośnej muzyki lub szorstkich faktur np. ubrań. Każdy dotyk lub dźwięk jest niemalże bolesny.
Nie tylko integracja sensoryczna
Co zatem robić, by rozwijać zmysły? Należy pozwalać dziecku na zabawę piaskiem, wodą, plasteliną, ryżem. Nie ograniczajmy pobytu na dworze do placu zabaw, ale wychodźmy z dzieckiem na spacer do parku, pozwalajmy chodzić boso. To również jest treningiem zmysłów.
Zmysły zaczynają się rozwijać już w życiu płodowym. Pierwszy jest dotyk, który towarzyszy rosnącemu w brzuchu mamy dziecku od około ósmego tygodnia. W 21 tygodniu ciąży tworzą się kubki smakowe, a dziecko uczy się połykać, a co za tym idzie - poznaje smak. W tym samym czasie zaczynają działać receptory węchu. Kilka tygodni później malec zaczyna słyszeć. Wzrok rozwija się pod koniec ciąży - około 33 tygodnia.
Co się dzieje po porodzie? Najlepiej wykształconymi zmysłami noworodka są węch i słuch. Dlatego też, by dziecko rozwijało się w każdej ze zmysłowych sfer równomiernie, należy je odpowiednio stymulować. Jak to robić, żeby nasze działania przyniosły pożytek, a nie szkodę?
Świat poznajemy za pomocą zmysłów - świadomie (eksperymentowanie, doświadczanie) i nieświadomie (obserwacja, odbieranie zapachów). A najlepiej odbierać rzeczywistość poprzez doświadczanie przyrody i przeżywanie jej wszystkimi zmysłami. Dzieci powinny patrzeć, słyszeć, wąchać, dotykać i smakować otaczający je świat.
"Chodzi o to, aby - jeśli to tylko możliwe - poznawać świat za pomocą zmysłów;
to co widoczne - wzrokiem,
to, co słyszalne - słuchem,
to, co można powąchać - węchem,
posmakować - smakiem,
dotknąć zmysłem dotyku.
A jeśli coś można uchwycić jednocześnie kilkoma zmysłami,
należy to dobierać kilkoma zmysłami."
Jan Amos Komeński
U człowieka wyróżnia się 5 zmysłów i każdy z nich odgrywa niesamowitą rolę w doświadczaniu otoczenia i w badaniu przyrody: wzrok, dotyk, słuch, węch, smak.
