Indywidualne podejście do ucznia w licznej klasie jest bardzo trudne, ale jeśli wykażemy się choć trochę zrozumieniem niemożliwe staje się możliwe. Każdy uczeń zasługuje na to, by traktować go podmiotowo, by dostrzec jego mocne strony i nie skazać go na niepowodzenie. Jak indywidualizacja wygląda w praktyce szkolnej? Jeśli chodzi o sytuację prawną, to sprawa wydaje się oczywista. Grabska szczegółowo omawia dokumenty regulujące kształcenie polonistyczne, zwłaszcza obowiązującą od 2009 roku podstawę programową (jak się wydaje, pomimo zmiany podstawy programowej w 2017 roku, zasada ta nie przestała obowiązywać)[1]. Warto jednak podkreślić, że indywidualizacja pojawia się jako metoda pracy z uczniem w dokumentach z 1999 roku, a więc wraz z wielką reformą edukacji, natomiast została przygotowana myślowo w refleksji pedagogicznej i dydaktycznej w poprzedzających dziesięcioleciach.To jednak założenia. Praktyka jest mniej budująca. Jak to zrobić? Jest kilka sposobów, aby nasi podopieczni mogli osiągać sukcesy. W tym procesie owocne staje się zastosowanie oceniania kształtującego, a mianowicie coś co lubię i stosuję – informację zwrotną.
Dobra informacja zwrotna powinna zawierać cztery elementy:
- wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy;
- odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia;
- wskazówki, w jaki sposób powinien poprawić tę konkretną pracę;
- wskazówki, w jakim kierunku uczeń powinien pracować dalej[2].
Informacja zwrotna motywuje ucznia do dalszej pracy, a nauczyciel widzi jego postępy pracy.
Moi uczniowie otrzymuje również NaCoBeZu/Kryterium sukcesu, czyli co uczniowie będą potrafili po lekcji. Jest to również sposób na sprawdzenie ucznia w domu przez rodzica. NaCoBeZu sprawdza się również podczas czytania lektury. Selekcjonuję najważniejsze informacje i staram się wskazać istotne fakty i myśli, by sporządzić notatkę. Kładę też nacisk na to, aby lektura była odbierana symultanicznie w wersji pisanej i jednocześnie audio (audiobook). Pozwala to na dobrą koncentrację, czyli skupienie uwagi na czytanym tekście. Wolne czytanie, bez pełnego zrozumienia treści powoduje to, że mało pamiętamy z tego co przeczytaliśmy.
Pozwalam też uczniom na poprawienie wypracowania pisanego zgodnie z moimi wskazówkami nie wstawiając poprzedniej oceny. Nie jest to zatem ocena sumująca. Wiem, to tak dużo pracy. Wiem też, że mój uczeń z zespołem Aspergera uwielbia tego typu prace, bo otrzymuje cenne wskazówki i co najważniejsze jest zadowolony z efektów swojej pracy, i co za tym idzie oceny. Autokorekta tekstu jest zatem możliwa. Warto też podać plan wydarzeń przed przystąpieniem do omawiania, by uczeń mógł zrozumieć to co czyta. Zaznaczam pogrubioną czcionką ważne elementy, na które mają zwrócić uwagę i odszukać odpowiednie fragmenty dotyczące wskazanego przeze mnie zagadnienia.
Różnicuję też prace domowe. Cała klasa otrzymuje raz w miesiącu trzy tematy dłuższej wypowiedzi (zróżnicowana forma). Uczeń ma obowiązek oddać dwie prace
w semestrze. Dzięki temu ma wybór, pisze prace w odpowiednim dla siebie czasie. Staje się odpowiedzialny za proces nauczania, ale ma też możliwość wyboru tematu i formy wypowiedzi pisemnej. Celem jest przełamanie oporów przed pisaniem swobodnych tekstów (ukłon dla Oli) oraz wpływa pozytywnie na ucznia z problemami jak i na uzdolnionego.
Podczas pracy z tekstem (literackim i nieliterackim, czytanym i tworzonym) objawiają się indywidualne cechy uczniów jako odbiorców dzieła i nadawców wypowiedzi. Różne wrażliwości, doświadczenia, zainteresowania, a także uprzedzenia i przesądy – to wszystko sprawia, że nie da się tak samo z każdym uczniem rozmawiać o literaturze czy kulturze w ogóle, a także o języku, komunikacji i uczestnictwie w życiu społecznym. Niestety ten aspekt osobisty niejednokrotnie w praktyce lekcyjnej niknie lub zostaje przysłonięty przez działania związane z przekazywaniem wiedzy, rozważaniem kontekstów, utrwalaniem umiejętności gramatycznych. Niejednokrotnie uczniowie pytają dlaczego nie mogą wyrazić swojego zdania, przecież tyle rozmawiamy o tym, by nie bać się swoich sądów. Egzamin i przygotowania do niego, by napisać zgodnie z wytycznymi powoduje zahamowanie rozwoju uczniów. Tak naprawdę hamujemy ich poznawczy rozwój, chęć podejmowania dyskusji. Twierdzę, że każde zdanie jest ważne i wyjątkowe. A egzamin? Nie da się wszystkiego zrobić w taki sposób, aby każdy był zadowolony.
Dobra motywacja wpływa na wychwycenie i zarejestrowanie (kodowanie) w pamięci zawartych w tekście informacji. Łatwiej jest je wtedy później odtworzyć, czyli przypomnieć sobie. W całym procesie najważniejsza jest silna motywacja. Jeżeli uczeń zostanie zauważony, doceniony, pochwalony to jego motywacja wzrosła. On naprawdę chce pracować. Takimi motywatorami jest „słoik motywacyjny”, który zawiera karteczki typu:
“Pracuj tak dalej, to dobra praca”, “Brawo! To jest wspaniałe”, “Tak trzymaj!”, “Jestem z Ciebie dumna”.
Uczeń losuje ją ze słoika i wkleja do zeszytu, by móc zawsze do niej powrócić, bo każdy zasługuje na dobre słowo, nie tylko na krytykę, ciągłe ocenianie! (dziękuję Madziu). Czyż nie lubimy pochwał, słów uznania? Mamy tę moc!
Pamiętajmy, każdy uczeń jest inny. Należy szukać sposobu, by pomóc mu na odniesienie nawet najmniejszego sukcesu i osiągnąć zamierzone rezultaty. Może wymaga to od nas dodatkowej pracy, nie zawsze jest tak różowo, ale ja wiem, że warto! Kiedy podopieczni patrzą na mnie nie czując zawodu, z uśmiechem na twarzy, chce mi się pracować (tak, pracować w tych trudnych czasach) i przychodzić do klasy. Zachęcam do podejmowania nowych wyzwań. Nie bójmy się pracować nieszablonowo.
Katarzyna Jacewicz
doradczyni metodyczna języka polskiego CEN Koszalin
[1] Biedrzycki K. (2018) Indywidualizacja w szkole: od postulatu do realizacji [w:] Polonistyka. Innowacje, Nr 7, 2018 (s.166), Uniwersytet Jagielloński, Instytut Badań Edukacyjnych
[2] Szedzianis E., Ocenianie wspierające aktywność badawczą uczniów w edukacji przyrodniczej w klasach IV – VIII szkoły podstawowej (s. 10), Zestaw 8, zeszyt 3
