Bez wątpienia niejeden raz i niejeden katecheta w swoim życiu zastanawiał się, jak przybliżyć podopiecznemu nauczane treści. Przybliżyć tak, aby nie były tylko abstrakcyjnymi formami, ale stały się bardziej zrozumiałe i przekładały się na codzienne życie katechizowanego. W niemniejszym artykule przedstawię jeden ze sposobów, który może spełnić to zadanie.
W 209 punkcie Dyrektorium o katechizacji czytamy, że w naszych czasach chrześcijańskie obrazy mogą pomóc doświadczyć spotkania z Bogiem poprzez kontemplację ich piękna. Wykorzystanie obrazów w katechezie odsyła do starożytnej mądrości Kościoła. Dzięki obrazom, było możliwe szybsze i bardziej bezpośrednie poznanie i zapamiętanie wydarzeń z historii zbawienia. Tak zwana biblia pauperum, ozdabiające wnętrza średniowiecznych katedr i kościołów również dziś może stanowić, jak podaje Dyrektorium prawdziwą katechezę. Starannie dobrane dzieła sztuki potrafią dopomóc w bezpośrednim przekazie wielu aspektów prawd wiary, dotykają serca i pomagają uwewnętrznić przesłanie.
Maj jest okazją do przybliżenia katechizowanym wyjątkowej postaci Maryi, Królowej Polski za pomocą szczególnej twórczości artystycznej, którym jest obraz przestawiany na znaczku pocztowym. Ale czy ktoś jeszcze dzisiaj w dobie cyfryzacji, zbiera znaczki? Właśnie może taka niekonwencjonalna i banalna metoda filatelistyczna zaciekawi naszych uczniów? Może to zaciekawienie pozostanie w nich na dłużej i po wyjściu z sali?
Przykład, którym chciałbym się posłużyć, by zachęcić innych nauczycieli do korzystania z tej formy jest wprowadzanie w wybranym fragmencie lekcji medytacji znaczka pocztowego, o tematyce maryjnej. Rynek filatelistyki znaczka pocztowego w Polsce jest nadal bogaty, w aktualne w obiegu znaczki o tematyce maryjnej. Poza tym, co pewien czas z okazji różnych uroczystości, wydarzeń zarówno tych kościelnych, ale też narodowych, trafiają do obiegu znaczki z Maryją. W ciągu jednego roku byłem w stanie ze znaczków aktualnie dostępnych w ofercie sklepu filatelistycznego Poczty Polskiej uzbierać sporą kolekcje znaczków z treściami maryjnymi i dodać je w swoim warsztacie pracy w formie, krótkich medytacji podczas lekcji lub opowiadań, w których nawiązywałem do Matki Bożej.
Zanim przejdziemy do przykładu wykorzystania tej metody na lekcji, warto wspomnieć, że istnieje coś takiego jak filatelistyka tematyczna. Polega ona na zbieraniu, opracowywaniu i wystawianiu znaczków pocztowych, opartych na motywie rysunku znaku pocztowego. Obecnie taki rodzaj filatelistyki należy do najpopularniejszych dziedzin zbieractwa znaczków pocztowych i innych materiałów filatelistycznych. Rozpoczynając swoją przygodę ze zbieraniem znaczków tematycznych zrozumiałem, że hobby te polega także na zainteresowaniu innych, w tym moich uczniów, zbieraniem znaczków. Tutaj pojawia się już pierwszy aspekt tej metody, którym jest pobudzenie, zainteresowanie, zainspirowanie ucznia do poszukiwania swojego hobby. Spotkanie z hobbistą, eksponowanie znaczków, własna praca ze znaczkiem pocztowym ucznia czy grupy uczniów jest, bez wątpienia rozwijaniem ich kompetencji kluczowych w wielu wymiarach.
Na lekcjach opatrzonych o materiał filatelistyczny, warto wspominać, że pierwszy na świecie znaczek wydany został przez Wielką Brytanię w 1840 roku. Taki znaczek ma już ponad 180 lat. Początkowo znaczki były zbierane krajami i naklejane na karty albumowe. Gdy zaczęło się ukazywać coraz więcej znaczków, zaczęto wydawać specjalne albumy. Na przełomie wieków znaczków na świecie było już coraz więcej a ich zbieracze zaczęli powoli kategoryzować swoje zbiory na tematy.
W Polsce filatelistyka tematyczna stała się znaczącą częścią filatelistyki w latach 50-tych XX wieku, i charakteryzuje się tym, że zbiory znaczków pocztowych kolekcjonera przedstawiają określone obiekty, ludzi lub zdarzenia. Obiektem zbieranym jest obraz, a stopień ważności waloru filatelistycznego oceniany jest według tego, w jakim stopniu walor ten stanowi dalszy krok w opowiadaniu o wybranym temacie. Uprządkowanie zgromadzonego materiału w pewną logiczną kolejność to w filatelistyce pierwszy krok. Zbieracz szkicuje opowieść, o tym co chcemy przedstawić w swoim zbiorze. Może to być opowiadanie ogólne albo bardzo szczegółowe, w zależności od motorycznej znajomości tematu czy założonej idei.
Podejmując więc trud, pokazywania kolekcji znaczków na lekcji religii, musimy zrozumieć, że oprócz samego uporządkowania znaczków np. na stronie albumu filatelistycznego, lub na osobnych kartach albumowych, musimy zastanowić się w jakiej opowieści my sami zademonstrujemy nasze znaczki.
Celowo proponuję tematykę maryjną w maju, ponieważ przy okazji można nawiązać do wyjątkowego kultu maryjnego w naszym kraju. Wydarzenia 3 majowe są okazją samą w sobie, by połączyć temat Maryi jako Królowej Polski z elementami naszego codziennego obywatelskiego życia.
Przykład opowiadania o Matce Bożej, w oparciu o własne zasoby.
W wybranym momencie lekcji, zaczynamy prezentację pierwszego ze znaczków, przygotowanych do tematu zajęć czy danego fragmentu tej lekcji. Eksponujemy walor bezpośrednio z klaseru filatelistycznego, tak by uczniowie mieli z nim bezpośredni kontakt. W razie potrzeby używamy też lupy, by uczniowie mogli poznać wszystkie elementy występujące na znaczku. W metodzie tej sprawdzają się pojedyncze Karty na znaczki w formie wkładu do segregatora.
Prezentujemy znaczek „Matka Boża Hetmanka Żołnierza Polskiego” z przywieszką przedstawiającą Godło Rzeczypospolitej i z marginesem na którym jest informacja o okazji z jakiej został wydany. Proponowana narracja opowiadania: Maryja jako postać, która od wieków towarzyszyła i towarzyszy obrońcom naszego kraju. Zwracamy uwagę na okoliczność wydania znaczka, tj. 100 rocznica Odzyskania przez Polskę Niepodległości. W opowiadaniu odwołujemy się do ciężkich czasów rozbiorowych, gdy Naród prosił swoją Matkę o opiekę i błagał o Niepodległość.
Zadajemy pytanie uczniom. Dlaczego tak jest, że żołnierz Polski obchodzi się z wielkim szacunkiem wobec swej Hetmanki? Podpowiadamy by znaleźli wyjaśnienie słowa Hetmanka, a następnie zastanowili się czy oni też uważają Maryję za swoją Hetmankę?
Wracając do narracji opowiadania wspominamy o wyjątkowym czuwaniu, które odbyło się w dniach z 1 na 2 czerwca 1991 r. gdy żołnierze wojsk Rzeczypospolitej z całej Polski wraz ze swoimi rodzinami, czuwali przy płycie lotniska w Zegrzu Pomorskim, czekając na spotkanie z Janem Pawłem II, który w tych dniach odbywał pielgrzymkę do Polski. Taka adoracja przy obrazie maryjnym Wojska Polskiego i innych Służb Rzeczypospolitej odbyła się po raz pierwszy w wolnym kraju i to na teranie jakże nam bliskim. Warto do tego nawiązać i wspominać.
Następnie eksponujemy znaczki „Matka Boża Nieustającej Pomocy”. I opowiadamy, ile to ludzi, ile lat błagało Matkę o wolność naszego Kraju przed tym obrazem. Zadajemy pytanie uczniom co na tych znaczkach widać? W celu odnalezienia większej ilości szczegółów możemy w tym momencie lekcji dodać pracę z lupą.
W ramach zadania nasi uczniowie odkrywają zarówno główną treść, czyli rysunek, obraz na znaczku występujący jak i różne napisy, które go uzupełniają podając między innymi nazwę jakiej używamy wobec takiego obrazu z Matką Bożą. Spodziewane odpowiedzi, które mogą się pojawić to m in. te o symbolach męki i śmierci Chrystusa, które trzymają Aniołowie.
Dalej, w opowiadaniu pokazując znaczek w formie bloku „100 rocznicy Bitwy Warszawskiej”, ukazujemy Maryję jako tą której można ufać ona nie tylko obiecuje, ona jest na polu walki. Tłumaczymy znaczenie słów: jestem przy Tobie, Pamiętam o Tobie i czuwam na każdy dzień! Następuje znów część pracy ze znaczkiem i lupą by poznać jego wygląd i treść. Idąc dalej zadajemy pytanie uczniom: Czy Maryja jest tylko dla żołnierzy i bohaterów? Jako spodziewanie odpowiedzi zapewne otrzymamy stwierdzenie, że nie tylko i wyjaśnienia, że różne osoby proszą Maryję o wsparcie w różnych trudach życia codziennego.
Opowiadanie kontynuujemy wyeksponowaniem kolejnego znaczka z kolekcji „Matka Boża Nauczycielka Młodzieży”. Nawiązujemy do tego, że Maryja wychowywała Jezusa, uczyła go. Zadajemy pytanie uczniom: Czego Matka, ta która pod krzyżem stała jest w stanie nauczyć młodzież? Jakie aktualnie przesłanie może Ona mieć do osób w ich wieku. Czekając na udzielane odpowiedzi umożliwiamy im poznawać piękno obrazu przedstawionego na znaczku.
Znaczków, które mogą posłużyć do inspiracji i przeprowadzenia lekcji jest sporo. Kolejny przykład do wykorzystania w aktualnej sytuacji międzynarodowej, wojny na Ukrainie, to wzbogacenie lekcji znaczkiem maryjnym o nazwie „12 gwiazd w koronie Królowej Pokoju”.
Krótka praca nad zawartością, jaką prezentuje znaczek a jednocześnie medytacja obrazu z zadawanymi pytaniami do uczniów: co on przedstawia? Dlaczego Maryja jest monstrancją Najświętszego Sakramentu. Prowadząc narracje przechodzimy do tematu pokoju na świecie. A następnie zadanie dla uczniów w grupach, by napisali 12 propozycji tego, co według nich mamy robić by pokój trwał na świecie?
Tak jak pisałem znaczków o tematyce maryjnej mam wiele. Są to znaczki z serii „Madonny kresowe” ukazujące piękno miłości mieszkańców różnych terenów kresów do Matki Bożej.
Lub seria Bożonarodzeniowa, gdzie możemy poruszyć tematy wydarzeń biblijnych, jakie są na znaczku prezentowane.
Metoda pracy ze znaczkami w formie krótkich opowieści lub eksponowanie znaczka i wprowadzenie medytacji obrazu w ciszy lub podczas towarzyszenia spokojnej muzyki jest atrakcyjną metodą aktywizującą. Należy przypomnieć także, że gdy uczeń, widzi znaczek powinniśmy umożliwiać wypowiadanie się.
Przykładowe pytania do medytacji (Albert Höfert)
Kazimierz Raczyński, CEN Koszalin (Opracowanie w okresie 27.04-06.05.2022)
Bibliografia:
A. Kurczyński, Filatelistyka tematyczna, Warszawa 1992.
Vademecum Katechety, metody aktywizujące, Lublin 2006.
Dyrektorium o katechizacji, Kielce 2020.
