KARTY OBRAZKOWE NA LEKCJI RELIGII

Talie kart, które zawierają kolorowe obrazki z postaciami ludzi, portretami, krajobrazami, roślinami, zwierzętami, budynkami, zjawiskami atmosferycznymi czy przedmiotami codziennego użytku, coraz częściej stosowane są podczas zajęć lekcyjnych. Te kolorowe i atrakcyjnie wydane karty pobudzają kreatywność i komunikację. Jak podaje wielu nauczycieli korzystających podczas zajęć z kart, obrazki na nich zilustrowane prowokują do twórczego myślenia i wydają się idealnym narzędziem, które możemy wykorzystać zarówno w celu integracji grupy, poznania się nawzajem, ale również jako narzędzie twórczych poszukiwań czy odpowiedzi na trudne pytania. Niektórzy specjaliści, korzystają z kart obrazkowych w indywidualnej terapii z uczniem czy osobami dorosłymi. Znane wszystkim Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne od lat w swojej ofercie ma pomoce psychologiczno-pedagogiczne autorstwa Hanny Rodak i Danuty Nawrockiej o tytule „Od obrazka do słowa”. Są to piękne zestawy kart obrazkowych rozwijające mowę dziecka. Na pewno coraz częściej spotykamy się także z pięknie wydanymi kartami metaforycznymi, dialogowymi stanowiącymi element gier planszowych.  Dlaczego nie mielibyśmy ich wykorzystywać na lekcji, jeśli są łatwo dostępne oraz wpisują się w nowoczesne metody uczenia się i nauczania?

Pomysłów na zastosowanie kart obrazkowych, metaforycznych, dialogowych czy motywacyjnych jest bardzo wiele. Oczywiście sam wyraz karta kojarzy nam się najczęściej z papierowym lub plastikowym narzędziem do gier karcianych. Karty możemy też utożsamiać z planszowymi grami strategicznymi czy również z tak zwanymi grami fabularnymi RPG, gdzie karty służą do przedstawienia ról postaci czy uławiają mechanikę rozgrywki wprowadzając element losowości, wieloznaczności czy zilustrowania rekwizytów. I tutaj małym krokiem zaczynamy wchodzić w temat grywalizacji na naszych lekcjach. Grywalizacja, czyli wykorzystanie pewnych mechanizmów ze świata gier planszowych czy gier terenowych w trakcie lekcji czy zajęć pozalekcyjnych np. w bibliotece, czy na wycieczce. Grywalizacja to nie jest granie w gry, lecz wykorzystanie tego co gry posiadają tj. kości, kart, patyczków, plansz, żetonów, figurek, banknotów w celu uatrakcyjnienia swojej lekcji. Jeśli nasi uczniowie grają w gry, również takie komputerowe, to znają zasady i mechanikę tych gier. I właśnie ten znany przez nich element możemy wykorzystać w różnych metodach aktywizujących podczas lekcji. W tym krótkim artykule chciałbym zainspirować Państwa do wykorzystania wszelkiego rodzaju kart.

Polskie Stowarzyszenie pedagogów i Animatorów KLANZA w swojej ofercie posiada karty dialogowe do gier rozwijających wyobraźnię i kreatywność¹. Studiując teologię, podczas ćwiczeń katechetycznych w roku 2005 roku, karty OH zaprezentowała nam pani Irena Hanus. Pamiętam te zajęcia do dziś. Losowaliśmy jedną kartę przy wejściu do sali i następnie wypowiadaliśmy się na temat wylosowanego obrazka, niby nic nadzwyczajnego, ale tamto doświadczenie pozostało w moim sercu jako coś niezwykłego. Gdy sam zostałem katechetą nabyłem swój komplet kart OH². Oprócz nich są także karty SAGA, MYTHOS, 1001, ECCO, HABITAT, PERSONA, PESONITA, MORENA, COPE. Każdy zestaw kart dialogowych posiada swój indywidualny charakter. Tymi kartami oczywiście się nie gra. Nie ma tutaj punktacji czy strategii. Przeznaczone są dla wszystkich: od dzieci po starszych. Mogą być wykorzystywane zarówno w szkole jak i w działaniach terapeutycznych wszędzie, gdzie prowadzimy zajęcia z ludźmi i chcemy rozwinąć ich wyobraźnię czy kreatywność, tak jak to zrobiła wspomniana już pani Irena, i co utkwiło mi w pamięci.

Dziś na rynku wydawnictw edukacyjnych, szkoleniowych czy tych z branży gier planszowych dostępnych jest mnóstwo kart, które możemy wykorzystać na podobnej zasadzie, jak te wydawnictwa KLANZA. Są nimi między innymi karty z gry planszowej o tytule DIXIT³. Mechanizm tej gry wykorzystuje obrazki do pobudzenia wyobraźni. Na pudełku gry czytamy, iż „obraz wart tysiąca słów” czy też „zaskakująca gra skojarzeń”. Gra DIXIT posiada 84 przepięknie wydanych kart, które możemy wykorzystać na swoich lekcjach. Poza tym w ofercie wydawnictwa REGEL jest mnóstwo dodatkowych kart rozbudowujących grę o kolejne obszary, angażujące wyobraźnię graczy.

Pracując z kartami OH czy DIXIT podczas lekcji, nie ma żadnych raz ustalonych czy narzuconych znaczeń dla karty. Każdy może nadać jej dowolne znaczenie. Jest natomiast jedna zasada, że każdy pracuje ze swoją kartą i tylko samodzielnie wylosowanej karcie nadaje własne znaczenie, wyjaśnia jak ją rozumie, to co na niej widzi i jak ona na niego oddziałuje. Uczeń nie komentuje kart innego ucznia. Co ważne, nasze karty to nie wróżby i nie mają nic wspólnego z przepowiadaniem przyszłości. Obrazki, ilustracje na kartach mają być wyłącznie impulsem do wypowiadania własnych myśli. Mogą wzbogacać i pobudzać umysł i emocje, i na tym polega ich uniwersalizm. Nieważne jakich kart użyjemy, czy zakupionych, czy samodzielnie wykonanych z ilustracji, powycinanych i zalaminowanych. Tutaj obraz karty ma działać jako impuls, jako mechanizm rozpoczynający fabułę wypowiedzi czy odpowiedzi ucznia. Uczeń przypisuje karcie swoje własne odczucia z nią związane i opowiada o nich pozostałej części uczestników gry.

Podczas lekcji z kartami nie ma współzawodnictwa⁴. Wypowiedzi powinny być szczere, osobiste i krótkie. Powinny odnosić się do aktualnej sytuacji, stworzonej przez nauczyciela. Dobrze jest, aby uczeń wypowiadał się w czasie teraźniejszym, prostą fabułą opowieści. Po obejrzeniu wyciągniętej karty uczeń ma prawo odłożyć ją, jeśli uzna za nieodpowiednią. Opowiadającemu nie można przerywać i interpretować jego wypowiedzi. Dodatkowe pytania do ucznia powinny go wyłącznie wspierać, nie mogą powodować zmiany jego interpretacji. Karta nie musi służyć tylko temu celowi, może być także początkiem nowych skojarzeń.

Celem zajęć z zastosowaniem kart ma być, między innymi: wymiana informacji, skojarzeń, doświadczeń, wprowadzenie nowych treści dydaktycznych. Dzięki zastosowaniu kart do fragmentu lekcji ośmielamy ucznia do wypowiedzi w grupie, integrujemy go społecznie, rozluźniamy psychicznie czy fizycznie dając mu jednocześnie przyjemność zabawy i wyrażania swoich emocji związanych z własnymi odczuciami. Pracując kartami obrazkowymi, uczeń uczestniczy w zabawie, która stymuluje jego rozwój. Karty umożliwiają porozumiewanie się, pobudzają wyobraźnie, tak jak podczas dziecięcych zabaw. Zadaniem wykorzystania kart na lekcji jest więc także prowokowanie do myślenia. Pojawia się tutaj zestawienie wiedzy na damy temat, dotychczasowego doświadczenia z przypadkowym bodźcem w postaci obrazka. Powstaje nowe odkrycie, które może sprowokować do dyskusji, służące współpracy podczas lekcji. Karty można wykonać także samodzielnie⁵, lub możemy zadać przygotowanie ich uczniom. Może być to metoda pracy z tekstem źródłowym np. fragmentem biblijnym po przeczytaniu, którego to uczniowie poszukują w starych gazetach czy innych zasobach obrazu do wycięcia lub wydrukowania i zaprezentowania go klasie jako karty. Uczniowie mogą przygotować kilka kart, które staną się podstawą wypowiedzi czy to przeczytanego tekstu, czy jakieś scenki sytuacyjnej, która pasuje do zadanego zadania. Raz przygotowane karty, może razem z uczniami laminować i zachować na kolejne lekcje, tworząc własne kolekcje kart dydaktycznych.

Karty dialogowe OH wydawnictwa KLANZA składają się z 88 kart obrazkowych oraz 88 kart z pojęciami wywołującymi skojarzenia – słowami kluczowymi. Karty-obrazki przedstawiają ludzi, zwierzęta, krajobrazy, budowle, przedmioty codziennego użytku, sytuacje, zdarzenia, czynności, zjawiska atmosferyczne. Karty-pojęcia zawierają rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki, wyrażenia, zwroty. W sumie dysponujemy 76 karami, które możemy razem łączyć.

Metodą, którą często wykorzystuję na swoich lekcjach religii i polecam do zastosowania, jest tworzenie historyjek za pomocą kart. Metoda ta rozpoczyna się od potasowania kart obrazkowych lub pojęciowych. Następnie podchodzę do ucznia i bierze on pierwszą kartę, kładzie ją na ławkę i mówi tylko jedno zdanie w kontekście zadanego tematu. Na przykład, gdy omawiamy temat pracy ludzkiej, gdy uczeń wylosuje obrazek z potłuczoną na ziemi butelką, rozpoczyna historyjkę: Dziś musiałem wykonać pracę, posprzątałem potłuczone szkła. Następnie kolejny uczeń losuje następną kartę, kładzie ją obok tej pierwszej i mówi swoje zdanie, które jednocześnie jest kontynuacją zdania poprzedniego. W ten sposób powstaje wspólna historyjka opowiadająca w temacie lekcji o przemyśleniach uczniów na dany temat. Historyjki te często są zabawne, przerwane śmiechem, gdyż fantazja uczniów nie zna granic.

Tak samo wykorzystuję karty-pojęcia. Podczas adwentu uczniowie losując karty opowiedzieli historię związaną z przeżywaniem tego okresu liturgicznego.

W klasie maturalnej w tematach zawiązanych z przygotowaniem do małżeństwa, często proszę uczniów o losowanie kart-pojęciowych, wybierając wcześniej takie które pasują do omawianego tematu. Uczeń losuję jedną kartę z wyrazem np. pojawia się wyraz WESOŁY. Następnie losuje jedną kartę z obrazkiem i próbuje połączyć te dwie karty, tworzą zdanie WESOŁY to znaczy…… i z karty obrazkowych odczytuje skojarzenie stanowiące dalszą cześć wypowiedzi.

Karty mogą być też sposobem na uzyskanie skojarzeń z pojęciem. Na przykład zapisujemy na tablicy wyraz NAWRÓCENIE i za pomocą kart poszukujemy odpowiedzi na pytanie: Co to jest nawrócenie? Na czym ono polega? Każdy uczeń losuje jedną kartę lub jedna grupa losuje np. 10 kart – obrazkowych lub pojęciowych i po odkryciu każdej z kart i krótkim przyjrzeniu się obrazkowi, każdy wypowiada swoje pierwsze skojarzenie związane z NAWÓRCENIEM. Jeśli uczniowie pracują w grupie zapisują skojarzenia na arkuszu papieru. Po zakończeniu pracy grupy prezentują efekty swojej pracy.

Opracował: Kazimierz Raczyński CEN Koszalin (29.03.2022)