Wracając po wakacjach do szkoły, wielu z nas chciałoby, aby doświadczenie i miłe wspomnienia, związane z podróżowaniem, wypoczynkiem oraz poznawaniem nowych, ciekawych miejsc towarzyszyło nam podczas całego roku szkolnego. Taką funkcję spełniają powakacyjne pamiątki, które mogą stać się inspiracją do przygotowania ciekawej lekcji. Jedną z nich jest pocztówka – kartka pocztowa, którą sam wielokrotnie stosowałem jako pomoc dydaktyczną w celu uatrakcyjnienia przekazywanych treści, wzbudzenia refleksji nad przesłaniem obrazu przedstawionego na karcie, poszukiwania nowych skojarzeń dzięki umieszczonym na pocztówkach ilustracjom. Przychodząc na lekcję z pocztówką zachęcamy uczniów również do kultywowania takiej formy korespondencji oraz ukierunkowujemy do odkrycia własnej pasji kolekcjonowania kart pocztowych czy innym wolumenów.
Obraz może mieć wielkie znaczenie w katechezie. W Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego czytamy, że „dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek, w cywilizacji obrazu, obraz sakralny może wyrażać dużo więcej niż same słowo. Jego dynamika komunikacji i przekaz orędzia ewangelicznego są nad wyraz skuteczne”1.
Od czego zacząć?
Na początku, warto wyjaśnić krótko historię powstania pocztówki oraz uświadomić skąd mamy takie słowo. Zawdzięczamy je Henrykowi Sienkiewiczowi, który zgłosił w 1900 r. wyraz „pocztówka” w konkursie na odpowiednik francuskiego wyrażenia oznaczającego kartkę korespondencyjną. Godne wspomnienia jest również to, że 1939 roku w artykule: „Widokówki w nauczaniu geografii” Franciszek Mączak z Krzemieńca dowodził, że pocztówki mają dużą wartość w procesie dydaktycznym, gdyż pozwalają wzrokowo zapoznać się z krajobrazem, działalnością człowieka, warunkami jego życia2.
Trzeba się także dzisiaj zgodzić z autorem tej tezy, mimo wszechobecnej informatyzacji naszego codziennego życia. Współcześnie obcując z ilustracją zamieszczoną na pocztówce, wiele osób nie mogących pozwolić sobie na podróżowanie do każdego zakątka ziemi, dzięki takiej formie może poznawać piękno nieznanych miejsc, dzieł artystycznych czy krajobrazów umieszczonych na karcie pocztówkowej. Jest tutaj także miejsce na wizualne doświadczenie tematyki sakralnej, różnorodności architektury budynków kultu religijnego czy ich przepięknego wnętrza wypełnionego wieloraką sztuką o tematyce religijnej, w tym często zabytkowymi przedmiotami i urządzeniami wzbogacającymi liturgię.
Pracując z pocztówką, warto ciągle przypominać uczniom o podstawowym zadaniu, jakie spełnia zachowana do dziś tradycja wysyłania kart pocztowych. Warto także zachęcić do indywidualnego zakupowania pocztówek jako pamiątek z podróży. Koszt niewielki a po pewnym czasie taka karta wklejona do pamiętnika czy przechowywana w albumie staje się czasowym artefaktem. Wyrobienie w uczniach nawyku kolekcjonowania walorów pocztowych, jakim jest pocztówka tj. jej pojedynczych egzemplarzy lub tzw. całostka czyli pocztówka razem ze znaczkiem i stemplem pocztowym, bez wątpienia może stać się dla nich początkiem całożyciowego hobby.
Po wielu latach takie zasoby w naszej własnej nauczycielskiej kolekcji, lub zbiorze naszych uczniów nabierają również wartości historycznych. To przemijanie naszych wspomnień zatrzymane z zakupioną i przechowywana pocztówką, umożliwiają podczas lekcji niejako przeniesienie się w czasie. Można dzięki temu pracować tzw. metodą „Pocztówka z historii”, gdzie pokazanie naszej karty z datownikiem i informacją na niej zawartą może stać się podstawą wielu dyskusji na lekcji religii. Z doświadczenia wiem, że uczniowie lubią odkrywać takie „skarby” minionych czasów i dzięki temu łatwiej im zrozumieć tradycję wcześniejszych lat. Pocztówka z przeszłości jest świadkiem tamtych wydarzeń, do których możemy dzięki niej powrócić. Przykładem niech będą karty z wydarzeń historycznych odnotowanych w życiu Kościoła, jak np. wizyty apostolskie Jana Pawła II, Benedykta XVI czy papieża Franciszka w Polsce. Nawet rodzinne pocztówki upamiętniające przesyłanie tradycyjnych życzeń świątecznych, świadczą o historii dawnej rodziny oraz jej członków szczególnie tych, którzy już odeszli do wieczności.
Warsztatowa kolekcja pocztówek
Zbierając materiały pocztówkowe w celu utworzenia teczki do pracy, warto pomyśleć o tematyce jaka będzie nas interesowała i jaką możemy wykorzystać na naszej lekcji. Tematyka pocztówek religijnych w mojej kolekcji obejmuje kartki związane z architekturą sakralną miast tj. sanktuaria, kościoły, kaplice i inne budynki kultu sakralnego. Kolejne tematy to: wnętrza i zabytki tych kościołów oraz innych miejsc, gdzie znajdują się zbiory sztuki sakralnej.
Możemy kolekcjonować także te karty, które przestawiają same elementy sztuki np. krzyże, figury, obrazy świętych czy miejsca związane z ich kultem. Przykładem niech będą tutaj miejsca pielgrzymkowe np. Droga Świętego Jakuba. Obszerną kolekcją najłatwiej dostępną, są własne pocztówki z regionu, gdzie mieszkamy, przedstawiające naszą tożsamość regionalną. W Koszalinie na wielu dostępnych pocztówkach zazwyczaj jest ukazana Katedra, zabytkowa kaplica św. Gertrudy czy Sanktuarium na Górze Chełmskiej. Pokaźna kolekcja pocztówek to także te związane z motywami Bożego Narodzenia czy Wielkanocą.
Zachęcam więc do sprecyzowania na początku tematyki zbieranych kart. Ponieważ bogactwo tematów pocztówkowych jest obszerne, warto więc wybrać konkretne zagadnienia, które będą pasowały do naszych tematów lekcyjnych wynikających m. in. z Podstawy Programowej. Mogą więc być to tematy nawiązujące do takich treści jak: Maryja, Aniołowie, święci, miejsca i przedmioty kultu religijnego, sztuka sakralna, Biblia, historia kościoła, święta religijne czy szeroka działalność ewangelizacyjna Kościoła.
Pocztówki możemy zakupywać sami podczas naszych wakacyjnych czy weekendowych wyjazdów. Od pewnego czasu pojawiły się także w Internecie sklepy z pocztówkami, gdzie mamy dostęp do bogatego katalogu różnorodnych tematów3. Można też przeprowadzić we własnej placówce wakacyjny konkurs na przesyłanie pocztówek na adres szkoły z miejsc, które odwiedzają nasi uczniowie. Trzeba w regulaminie konkursu oczywiście wskazać o jaką tematykę pocztówek nam chodzi. Konkurs taki jest okazją, by zachęć uczniów do odwiedzania w czasie wolnym miejsc sakralnych, często zabytkowych z przepięknymi tradycjami historycznymi. Zakupiona pocztówka z takiego miejsca i wysłana do szkoły lub przywieziona i zaprezentowana po wakacjach wpisuje się w poznawanie kraju ojczystego, promowanie krajoznawstwa i turystyki, w tym turystyki religijnej młodzieży4.
Warto również zaraz po wakacjach poprosić uczniów by przynieśli i podzielili się swoimi pamiątkami w formie pocztówki z wakacji. W poszczególnych klasach możemy przeprowadzić przy tej okazji konkurs kolekcjonerski lub zachęcić do poszukiwania i zbierania od tej pory religijnych wolumenów pocztówkowych. Jeśli nie było okazji by kupić taką pamiątkę pocztówkową podczas wakacji, to może nasi uczniowie posiadają jakieś wcześniejsze pocztówki w domu z poprzednich lat. W przypadku braku jakiejkolwiek karty, pojawia się okazja by zachęcić podopiecznych do zakupienia w swoim mieście, gdzie mieszkają, pocztówki regionalnej. W tej sytuacji można poświęcić lekcję na temat zabytków religijnych w naszej miejscowości, które przedstawione są na kartach pocztowych.
Eksponując na lekcji uczniowskie lub własne kolekcje pocztówek, pobudzamy naszych wychowanków do budowania własnych kolekcji. One to w późniejszym czasie zaprezentowane zostaną na lekcji, czy może nawet na wystawie lub innych konkursach, zarówno tych szkolnych jak i pozaszkolnych np. zorganizowanych przez Kluby Osiedlowe czy Koła Polskiego Związku Filatelistycznego. Taka forma zachęcenia przez zabawę do kolekcjonowania, może stać się dla niektórych inspiracją do zainteresowania się filatelistyką, co może stać się pasją na całe życie.
Przytaczając przykład z mojej szkoły, po tegorocznych wakacjach otrzymałem od uczennicy klasy maturalnej, pocztówkę przedstawiającą Katedrę Najświętszej Maryi Panny „La Seu” w mieście Palma de Mallorca, którą zwiedziła i opowiedziała nam podczas lekcji o tym wyjątkowym miejscu.
Pięknym przykładem pozyskiwania pocztówek są też projekty międzyszkolne. Wysyłamy pocztówki do uczniów z całej Polski! To realizowana przez Szkołę Podstawową w Częstochowie inicjatywa, gdzie uczniowie z klas 1-3 uczestniczą w akcji, która nazwali Wielka Mapa Polski, a polega na wymianie pocztówkowej między szkołami z całego kraju5. Ich celem jest nanoszenie na mapę Polski miejsc, z których otrzymali już pocztówkę. Dzięki takiej formie poznają swój kraj Ojczysty, poszerzając wiedzę geograficzną i krajoznawczą.
Inną metodą pozyskiwania - wymieniania się pocztówkami jest udział w międzynarodowym projekcie postcrossing.com6. Inicjatywa ta oparta jest o platformę internetową, której uczestnicy po zalogowaniu się mają możliwość otrzymywania pocztówek z całego świata. Zamierzenie projektu jest takie, że możemy w utworzonym profilu np. dla naszej placówki napisać jakie pocztówki preferujemy, by nam przysyłano. Następnie system w sposób losowy generuje nam pocztówkę którą wysyłamy do jednego uczestnika projektu. Najczęściej są to osoby z innego kraju, proszące o konkretną tematykę pocztówek lub pragnące po prostu dostać kartę z tematyką naszego regionu czy kraju. Pocztówkę wypisujemy zazwyczaj w języku angielskim podając dowolnie ułożony przez nas tekst. Możemy dzięki temu razem z uczniami rozwijać kompetencje językowe. Odbiorca nie wie, że my do niego piszemy. Pocztówka, która dotrze do niego będzie zawierała kod, który mamy obowiązek umieścić w treści. Jest to skrót kraju, z którego wysyłamy pocztówkę oraz indywidualny jej numer np. PL-175000. Gdy wysłana przez nas pocztówka dotrze do odbiorcy a on to potwierdzi przez wpisanie naszego kodu, ktoś inny w nagrodę wyśle do nas pocztówkę, jakiej tematykę podaliśmy w swoim opisie profilu. Tego typu kartki otrzymuje się na zasadzie: jedna za jedną. Oczywiście czym więcej wysyłamy pocztówek, tym więcej do nas przychodzi.
Postcrossing.com to system anonimowej wymiany pocztówek. Dostajemy pocztówkę od kogoś anonimowego, dla którego zostaliśmy wylosowani przez portal. Tylko on wie, że do nas wysyła i nie oczekuje od nas odpowiedzi, ponieważ dla nas też jest anonimowy. Taka zabawa to dodatkowa radość, bo nie mamy pojęcia, z której części świata przyjdzie do nas karta i kto do nas napisze. Przeglądając różne informacje na ten temat w Internecie, możemy się dowiedzieć się jaką to frajdę sprawia innymi7.
Jak pracować z pocztówką na religii?
Po pierwsze sami możemy w ramach tematu lekcji wybrać ze swojej kolekcji pocztówkę, która w czasie lekcji będzie wprowadzała w temat lub uzupełniała go. Przykładem są pocztówki ze świętymi, które możemy wpleść do jednostki lekcyjnej, jako uzupełnienie biografii. Pokazując pocztówkę uczniom, lub jej ksero czy ewentualnie wyświetlając ją za pomocą rzutnika, możemy zastosować takie metody jak: praca z obrazem, medytacja obrazu czy puzzle pocztówkowe. Pocztówka ma stać się tutaj nośnikiem inspiracji, ilustracją, dzięki której przeprowadzimy refleksję, wprowadzimy w świat sztuki sakralnej czy architektury oraz prowokujemy do dyskusji.
Do drugie możemy poprosić uczniów, by sami przynieśli pocztówki ze swoich zbiorów i podczas lekcji któraś z nich może zainspirować pracujących w grupie, do wykorzystania jej jako uzupełnienie rozwiązywanego zadania – problemu. Pojawi się tutaj dodatkowo element losowości i przypadkowości przyniesionych kart. Taka przypadkowa pocztówka może być bodźcem do nieoczekiwanych skojarzeń – dotyczących tematyki zajęć oraz impulsem do rozmowy. Pojawią się więc elementy twórczego myślenia – pocztówka jako forma karty dialogowej.
Pocztówka może być też metodą zachęcenia do przeprowadzenie lekcji religii w formie odwróconej. To uczeń może w domu dobrać pocztówki do swojego tematu, który otrzymał do zaprezentowania podczas lekcji. Zdarzyło mi się, że w temacie z okazji Bożego Narodzenia, gdy omawialiśmy tradycję bożonarodzeniowe uczennica przyniosła przepiękne karty świąteczne, które wywołały dyskusję o tradycji wysyłania życzeń świątecznych. Jej pocztówki miały także wymiar historyczny, gdyż pochodziły z różnych lat, co spowodowało chęć poznawania sposobów obchodzenia w Polsce Świąt Bożego Narodzenia w przeszłości np. w latach 80 czy 90 XX w.
Lekcja taka zainspirowała innych uczniów do poszukiwań podobnych pocztówek w swoich domach a także do kontynuowania tej tradycji do dzisiaj i wysłania kart do najbliższej rodziny. Zastanawialiśmy się co taka pocztówka powinna przedstawiać zwracając szczególną uwagę na treści typowo religijne ukazujące np. sceny biblijne dotyczące wydarzeń zbawczych.
W młodszych grupach szkolnych możemy podjąć tematykę przygotowania własnych pocztówek. Dzieci mogą je przygotować w formie kolażu czy w wersji elektronicznej pocztówki o tematyce religijnej. W wielu szkołach spotykamy coroczne konkursy kartek świątecznych a także akcje charytatywne związane z przygotowywaniem tych kart i sprzedażą ich na cele charytatywne. Taka forma pracy z pocztówką przyczynia się do pobudzania kreatywności naszych uczniów tj. umożliwia indywidualne rozwijania ich umiejętności plastycznych. Metoda taka wpisuje się w kompetencje świadomości i ekspresji kulturalnej. Przygotowując zaś pocztówki na komputerze czy tablecie za pomocą grafiki komputerowej, rozwijamy w dzieciach i młodzieży kompetencje cyfrowe.
Zajęcia z pocztówką na lekcji religii mogą być też okazją do budowania więzi społecznych. Wysyłając jako klasa pocztówkę do osób, które tego oczekują za pomocą projektu postrcrossing.com lub odpowiadając na takie potrzeby innych osób np. polskich misjonarzy pracujących na całym świecie, preferujących taki kontakt ze swoim krajem ojczystym, uczymy dzieci wrażliwość na utrzymywanie kontaktów społecznych. Wysyłając pocztówkę do placówek misyjnych uczymy dzieci i młodzież odpowiedzialności za misje i zachęcamy do propagowania idei misyjności w naszym środowisku. Misjonarze często pokazują otrzymywane przez nich pocztówki dzieciom w szkołach misyjnych i bywa często tak, że po pewnym czasie, klasa otrzymuje pocztówkę od tamtej społeczności. Przykładem niech będzie konkurs plastyczny w Szkole Podstawowej w Krzeszowicach8, Pocztówka do misjonarza. Wszystkie kartki pocztowe biorące udział w konkursie, zostały wysłane do ks. Krzysztofa- misjonarza pracującego w Tanzanii, z których bardzo się ucieszył i każdemu z uczestników przesłał krótki list.
Podsumowanie
Artykułem tym chciałem zachęcić do wykorzystania pocztówki jako nośnika wielu inspiracji, które możemy uzyskać podczas lekcji religii. Dzięki takiej metodzie uzyskujemy większe zainteresowanie uczniów jednostką lekcyjną oraz głębsze zrozumienie danego zagadnienia poruszanego na niej. Praca zarówno z obrazem, jaką jest ilustracja przedstawiona na pocztówce, oraz informacją zapisaną na jej drugiej stronie pobudza do refleksji, zaangażowania i rozwijania pamięci wzrokowej.
Warto również wspomnieć o wielkiej radości, którą może przynieść innym otrzymanie od nas pocztówek. Na uwagę zasługuje również artystyczna wartość kart pocztowych, zarówno tych kupionych, jak i samodzielnie utworzonych przez naszych uczniów. Pocztówki możemy również wykorzystać jako puzzle do układania w młodszych grupach czy jako elementy większej gry planszowej czy terenowej. Mam nadzieję, że udało mi się zainteresować szersze grono nauczycieli stosowaniem takiej metody na lekcji religii.
Kazimierz Raczyński, CEN Koszalin 22.09.2021r.
1. Kompendium Katechizmu Katolickiego Kościoła, Kielce 2005, s. 11.
2. Franciszek Mączak, Widokówki w nauczaniu geografii, Lwów 1939.
3. https://houseofpostcards.pl/
4. Jerzy Koproń, Turystyka religijna jako jedna z form zagospodarowania czasu wolnego młodzieży szkół ponadgimnazjalnych w: Turystyka religijna atrakcje turystyki religijnej, Szczecin 2011.
5. http://lingwistyczne.czest.pl/wysylamy-pocztowki-do-uczniow-z-calej-polski/
6. Mój profil: https://www.postcrossing.com/user/raczyk
7. Pocztówki, które łączą ludzi: Ana Campos na TEDxOporto, http://bityl.pl/Wfx1J
