Historia odkrycia metody, do której stosowania chciałbym zachęcić innych nauczycieli, rozpoczęła się od mojej sympatii do klocków LEGO, które od dzieciństwa mi towarzyszyły. 30 lat temu, gdy uczęszczałem do Szkoły Podstawowej nr 3, w budynku w którym dziś pracuję jako Doradca Metodyczny, w rogach tych samych korytarzy czy parapetów szkolnych, podczas przerw odbywały się dziecięce zabawy małymi zestawami klocków. Później jako rodzic z miła chęcią kupowałem tę sprawdzoną zabawkę dla swoich dzieci, wspominając swoje dziecięce „LEGO’we” konstrukcje. Kilka lat temu stojący na parapecie u córki w pokoju pojemnik z klockami LEGO zainspirował mnie do poszukania metod ich wykorzystania w dydaktyce. Jako pierwszą zakupiłem wtedy książkę Michała Szurka o tytule: „Kształty i kolory matematyki. Wycieczka z klockami LEGO”. Po pewnym czasie w Internecie odnalazłem informację o filozofie, który na potrzeby prowadzonych przez siebie zajęć opracował metodę pracy z klockami LEGO.
Metoda LEGO-LOGOS może przyjmować wiele wariantów i w bardzo prosty sposób można ją adoptować w zależności od własnych potrzeb dydaktycznych tj. zarówno jako atrakcyjna metoda myślenia abstrakcyjnego i twórczego podczas lekcji, warsztatów czy innych form pracy z dziećmi, młodzieżą a także dorosłymi. Według autora metody Jarosława Spychały, jej klasyczną wersję realizujemy w ciągu 90 minut dzieląc zajęcia na dwie części. Pierwsza część pracy to czytanie i obrazowanie, druga zaś to analiza i dialog. Długość każdej z części może być swobodnie regulowana w zależności od możliwości uczestników a z własnych doświadczeń w pracy z młodzieżą wiem, że długość zajęć można całościowo skrócić nawet do jednej jednostki lekcyjnej, lub w przypadku nauczania zdalnego, poprosić o wykonanie pierwszej części samodzielnie poza czasem synchronicznego nauczania.
Pierwsza część pracy metodą LEGO-LOGOS to czytanie tekstu. Czy każdy pracuje osobno? Autor metody wskazuje, że najbardziej optymalne rozwiązanie to samodzielna praca około 10 osób podczas jednych zajęć. Każdy z nich zajmuje osobne stanowisko pracy, przy którym znajduje się zestaw materiałów plastycznych – klocki. Każdy z uczniów otrzymuje kwestionariusz zawierający tekst, będący tematem zajęć. Pierwsza część polega na samodzielnym cichym odczytaniu tekstu, a następnie za pomocą budulca plastycznego, którym w naszym przypadku są klocki, należy tekst ten zobrazować tj. przedstawić w formie budowli.
W LEGO-LOGOS uczeń wykonując zadanie, nie używa słów by opowiedzieć jak zrozumiał przeczytany tekst, lecz wyraża to za pomocą manualnej konstrukcji. Nie ma w tej metodzie żadnych ograniczeń konstrukcyjnych narzuconych przez nauczyciela, ani wskazówek co do sposobu obrazowania. Nauczyciel nie mówi jak i co uczeń powinien zbudować, nie narzuca żadnej formy i treści rozwiązania. Jedyne co ogranicza ucznia to ilość posiadanych przez siebie klocków. Można dla wizualnego efektu przydzielić każdej pracującej grupie jeden kolor klocków, ale nie jest to wymagane w tej metodzie. Ważne jest by klocki te było prostymi bryłami, udostępnionymi w porównywalnej ilości dla każdego. Unikamy gotowych figurek. Uczniowie w określonym przez nauczyciela czasie np. 20 minut doświadczają kreatywnej pracy. Z własnego doświadczenia wiem, że warto mieć przygotowaną również muzykę instrumentalną, która podczas pracy towarzyszy w tle. Dodanie tego dodatkowego muzycznego bodźca, zdaje się pobudzać jeszcze bardziej kreatywność naszych uczniów.
Gdy minie pierwsza twórcza część zajęć, uczniowie kolejno prezentują swoje prace. Przy małej grupie klasowej, zapraszamy wszystkich do jednego wspólnego stołu. W przypadku nauczania zdalnego, uczeń uruchamia kamerę, prezentuje swoją. Autor pracy nie zabiera głosu, nie wyraża słowem, ani gestem swojej oceny słyszanych interpretacji. Nie naprowadza pozostałych uczestników na właściwe jej zrozumienie. Autor pracy zachowuje tzw. neutralność, a reszta grupy rozpoznaje formę pracy i próbuje zrozumieć jej treść, czyli to jak uczeń zinterpretował i przedstawił przeczytany tekst.
Dyskusja, która towarzyszy podczas analizowania tj. odkodowania prac, nabiera dynamiki wraz z analizowaniem kolejnych prac, kiedy zaczynamy odkrywać różne interpretacje tego samego tekstu. I tutaj, jak podaje autor metody, nagle okazuje się, że krótki tekst a nawet często jedno zdanie, które przez większość mogłoby wydawać się proste i oczywiste, przestaje być takie a jawi się jako wieloznaczne. Ta wieloznaczność przyczynia się do uzyskania zaciekawienia czy wręcz zdziwienia, wynikającego z tego, że można ten sam tekst różnie zrozumieć oraz w różnych formach przedstawić. Stosowanie tej metody pracy pozwala uczniowi z jednej strony na dowolność myślenia oraz własną indywidualną kreatywność, z drugiej rozszerza horyzonty myślenia gdy należy przedyskutować pracę innych osób i poznać ich sposób zrozumienia zadanego tematu.
Wielkim atrybutem tej metody jest zastosowanie klocków i warto tutaj nadmienić, że nie muszą to być wyłącznie klocki firmy LEGO. Nazwa LEGO-LOGOS może co prawda sugerować, że chodzi właśnie o takie klocki. Jednak znaczenie jest inne: LEGO-LOGOS to neologizm wyprowadzony z języka starogreckiego. LEGO oznacza czytać, myśleć mówić natomiast LOGOS oznacza w szerokim znaczeniu naukę. Klocki - główny bohater tej metody, uczą myślenia, planowania, umiejętności odtwarzania, a także tworzenia i eksperymentowania. To zabawka zdająca się najbardziej pobudzać aktywność twórczej nauki. I tak klocki w LEGO-LOGOS pozwalają uczniom w łatwy i dostępny sposób, znany im z dzieciństwa, stworzyć plastyczną figurę, budowle przedstawiającą w ich własny niepowtarzalny sposób zrozumienie sentencji czy dłuższego tekstu literackiego, zadanego przez nauczyciela.
Autor metody wyjaśnia w swojej książce pt. „Mali rebelianci” mechanizm obrazowania stosowany podczas zajęć, wzbogaconych tą metodą, nawiązując do Platońskiego obrazu jaskini. Platon bardzo często posługiwał się obrazem do wyjaśnienia kluczowych dla siebie zagadnień. Zabieg ten często określa się jako alegorię, przenośnię, metaforę, przypowieść, parabolę a nawet mit. Platońska metoda uświadamia, że człowiek, aby cokolwiek mógł zrozumieć, powinien to najpierw zobaczyć, niejako przedstawić sobie obrazem. W metodzie LEGO-LOGOS uczeń otrzymuje tekst, który czyta, analizuje a następnie stara się go zwizualizować, to znaczy przedstawia sobie i innym słowa jako obraz.
Tutaj pojawia się w tle dodatkowy atrybut tej metody, którym jest zabawa. Pomysł zabawy w procesie dydaktycznym jest znany od dawna i praktykowany w wielu metodach aktywizujących. Oczywiście taka forma zabawy jest pozorowana, gdyż jest to próba by w warunkach szkolnych odtworzyć zabawę – układania klocków, którymi uczniowie albo bawią się lub kiedyś bawili się w domu. Tej zabawie domowej towarzyszą lub towarzyszyły naturalne emocje. Jak odtworzyć, uzyskać podobną atmosferę w klasie? Naturalną refleksję może rozbudzić wyłącznie naturalna zabawa czyli spontaniczna, radosna i wesoła. Bawiąc się klockami, wykonując za ich pomocą swoją pracę – zobrazowanie tekstu, uczestniczymy w zabawie, która nie wyklucza ze swojej natury radości czy śmiechu. Jak podaje autor, nikt w tej zabawie nie może być wyśmiany, gdyż śmiech jest częścią zabawy i każdy bawiący się jest śmieszny, wesoły i zabawny.
O ile pierwsza część pracy LEGO-LOGOS na każdych zajęciach będzie wyglądać podobnie, o tyle druga część analizy i dialogu nie jest jednoznaczna. Może ona przynosić mnogość zdziwienia, podziwu nad sposobem zobrazowania tekstu, zachwytu nad plastyczną formą pracy, ale również zaskoczenie a nawet rozczarowanie. Powodem takie sytuacji może być bogata możliwość interpretacji, co powoduje, że uczeń wykonując swoje zadanie, przekonany jest o trafności swojego pomysłu niejednokrotnie sądząc, że jego sposób rozumowania i wykonania pracy jest wręcz oczywisty i bezdyskusyjny. Uczestnicząc jednak w oglądaniu prac innych uczniów i słuchając ich wypowiedzi doświadcza owego zaskoczenia. Nieraz bywa nawet rozczarowany, kiedy musi przyznać, że pomysł innej osoby jest ciekawszy. Oczywiście autor metody wyjaśnia, że celem wykorzystania jej nie jest konkurencja, lecz przyjemność analizowania, pogłębienie własnego rozumienia tekstu czy poznanie nowych pomysłów, inspiracji a także podziw i zachwyt filozoficzny.
W drugiej części pracy może pojawić w uczniu pytanie „Dlaczego?” Wynika to z tego, że autentyczna zabawa rodzi autentyczne zdziwienie, które inspiruje do poszukiwania odpowiedzi na pytania: Dlaczego ktoś to tak zrobił? Dlaczego ja do tej pory nie wpadłem na ten pomysł? Dlaczego ktoś inny tak to widzi? Tutaj, jak podaje autor, zaczyna się filozoficzna przygoda – uczeń od zabawy przechodzi do zdobywania, odkrywania wiedzy i mądrości.
Okazuje się, że taka przestrzenna forma prezentowania myśli jest swoistym „manualnym myśleniem”. Dzięki tej metodzie uczeń wyraża się nie tylko za pomocą mowy ale dodatkowo posługując się rękoma, operuje i kreatywnie wytwarza swoje <> nadając mu nowy, niejako materialny kształt. Każdy z uczniów w inny tj. oryginalny i własny sposób prezentuje za pomocą stworzonego obrazu zrozumienie przeczytanego tekstu. Każdy wykonuje swoją budowlę, w kontekście swojego doświadczenia rzeczywistości. Gdy następuje prezentacja różnych prac, różnych rozwiązań, powstaje zróżnicowana forma prezentacji tej samej myśli. Patrząc całościowo na końcowy efekt całej grupy otrzymujemy szeroką perspektywę ukazania tej samej treści.
Nauczyciel - inspirator tej zabawy nie wie, a nawet nie jest w stanie przewidzieć jaki będzie końcowy wynik pracy tą metodą. Podejmuje pewne ryzyko, gdyż nie wiadomo w jakim kierunku podążą podczas projektowania uczniowie. Ryzyko i niewiadoma tej metody, przynosi owoce dopiero podczas grupowej analizy i dialogu. Nauczyciel, który pozwala pójść własną ścieżką w myśleniu abstrakcyjnym i twórczym swoich uczniów używając do tego prostego i dostępnego w łatwy sposób budulca. Klocki, które każdemu kojarzą się z fajną zabawą są prostym sposobem znanym od dzieciństwa, który nie powinien powodować zahamowań w procesie kreatywnego tworzenia. Chyba każdy lubił budować coś z klocków a to coś zawsze było fajne i atrakcyjne. Dlatego zachęcam każdego z katechetów do stosowania tej metody. Pozwól choć raz zbudować uczniowi to co myśli, a zobaczysz, że jest on wyjątkowym konstruktorem rzeczywistości.
Przykładowe prace moich uczniów:
Na podstawie cytatu biblijnego: "Nie samym chlebem żyje człowiek, lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych" Mt 4, 4b.
Na podstawie cytatu biblijnego: "Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj" Rz 12, 21.
Skojarzenia z Bożym Narodzeniem.
Bibliografia:
Jarosław Marek Spychała, Mali rebelianci, Toruń 2020
Kurs online pt. MALI RELEBELIANCI z zakresu nauczania filozofii, etyki i kreatywności metodą ΛΕΓΩ-ΛΟΓΟΣ, Inspirownia Edukacyjna 2021.
Kazimierz Raczyński, CEN KOSZALIN 20.11.2021r.
