Sabina Małek - Galicka
Doradca metodyczny kształcenia specjalnego
Postawy rodzicielskie i ich oddziaływanie.
„Najlepszym miejscem pod słońcem na ziemi jest dom, w którym rodzice potrafią zrozumieć, że każdy moment i każde doświadczenie – nawet to, które wydaje się dorosłym błahe i nieważne – mają swój udział w kształtowaniu umysłu i charakteru dziecka” Gordon MacDonald
Rodzina jest podstawowym środowiskiem społeczno-wychowawczym człowieka. Wywiera ona znaczny, choć bardzo często niezamierzony wpływ na jego rozwój. Oddziaływanie to zachodzi poprzez szereg czynności i zdarzeń mających miejsce na gruncie rodziny, poprzez działania dorosłych i rodzeństwa, a szczególnie przez ich stosunek do dziecka. Nie wszyscy rodzice ustosunkowują się do dziecka w ten sam sposób. Określone postawy rodziców mogą oddziaływać na rozwój dziecka i na kształtowanie jego osobowości: i pozytywnie, i ujemnie. Mają niezaprzeczalny wpływ na budowanie poczucia wartości i pewności siebie każdego dziecka.
W literaturze pedagogicznej i psychologicznej można spotkać różne desygnaty terminu „postawa rodzicielska”. Heliodor Muszyński określa ową postawę, jako stosunek do dziecka, swoistą tendencję do odczuwania go, myślenia o nim, jak również zachowania się werbalnego i niewerbalnego wobec niego. Zaś Maria B. Pecyna postawę rodzicielską rozumie jako „miłość rodzicielską”, czy też „emocjonalny stosunek rodziców do dziecka”, który wywołuje u niego reakcję w postaci specyficznego zachowania się - prawidłowego, bądź zaburzonego. Natomiast Rembowski uważa, że postawa rodzicielska to ustosunkowanie się rodziców (osobno matki, osobno ojca) do dziecka .
Jednakże pamiętajmy, że przychodząc na świat nie jesteśmy „białą kartą”. Przynosimy ze sobą bagaż kodu genetycznego naszych przodków. Dziedziczymy wybrane cechy charakteru, wygląd, talenty, skłonność do wybranych chorób. I nawet, gdy uciekniemy na koniec świata – geny zabierzemy ze sobą. Według W. Fijałkowskiego, „od momentu połączenia się komórki rozrodczej męskiej z żeńską, czyli od momentu poczęcia należy mówić nie o „przyszłych rodzicach”, ale o „najmłodszych rodzicach”, najmłodszych wiekiem swojego dziecka. Przyszłymi rodzicami jesteśmy od swego zaistnienia w łonie matki, od pierwszego zbliżenia seksualnego, które uruchamia naturalny rytm płodności ludzkiej. Od pierwszego zbliżenia stajemy się już potencjalnymi rodzicami.” (W. Fijałkowski)
Jedną z pierwszy typologii postaw rodzicielskich przedstawił amerykański psychiatra L. Kanner, dzieląc je na cztery typy:
Istotnym faktem jest również to, iż „postawy rodzicielskie są plastyczne i zmieniają się w miarę, jak zmienia się dziecko w różnych fazach swojego rozwoju”. (M. Ziemska, 1986, s.169). Jak podkreśla Maria Ziemska, zmienia się jakość i stopień dawanej dziecku swobody
i stopień kontroli. Tak więc miłość rodzicielska wyraża się w konkretnym stanowisku wobec dziecka i w dużej mierze decyduje o stylu wychowania, a także o skuteczności środków wychowawczych. Wychowując dziecko, rodzice przyjmują różne postawy względem dziecka. Często też nie uświadamiają sobie, że ich zachowanie wywiera piętno na ich dziecku, które może być dobre albo złe. Natomiast wywierane piętno rzutuje na przyszłość dziecka. Postawy rodzicielskie
są stałym elementem procesu wychowania, dlatego też warto sobie uświadomić ich ważność
w procesie wychowania.
Według M. Ziemskiej postawa rodzicielska oznacza tendencje rodzica do zachowania się w specyficzny sposób w stosunku do swojego dziecka. Każda postawa rodzicielska zawiera trzy komponenty:
A zatem możemy stwierdzić, że osobowość dziecka jest w dużym stopniu uzależniona od postaw rodzicielskich. Zależność ta może wpłynąć na rozwój: sprawności umysłowej, aktywności, uczciwości, dobrego i złego przystosowania w szkole, uspołecznienia oraz stosunku dziecka do dorosłych. M. Ziemska rozróżnia postawy właściwe i niewłaściwe.
Za prawidłowe uznaje następujące postawy:
Do nieprawidłowych należą:
Cechy zachowań dziecka, a postawy rodziców
Powołując się na literaturę fachową można stwierdzić, że postawy rodziców wobec dziecka mają wpływ na kształtowanie się cech jego zachowań. Według przytoczonej już Marii Ziemskiej przy właściwych postawach wychowawczych będą to cechy pozytywne, a przy niewłaściwych – negatywne.
Kształtowaniu się zdolności do nawiązywanie trwałych więzi emocjonalnych sprzyja postawa akceptacji, dzięki której dziecko jest przyjacielskie, współczujące, pogodne i odważne. Dzięki postawie współdziałania dziecko jest ufne wobec rodziców, wytrwałe, zadowolone z własnej pracy, zdolne do współdziałania i podejmowania zobowiązań. Zdolność do kontaktów z rówieśnikami, uspołecznienie, pomysłowość, próby pokonywania przeszkód, łatwość przystosowania się do różnych sytuacji społecznych to cechy dziecka, którego rodzice uznają swobodę aktywności. Kolejna z pozytywnych postaw-poszanowania praw - rozwija lojalność dziecka, solidarność z innymi członkami rodziny, sprzyja powstawaniu realistycznego obrazu samego siebie.
Postawy negatywne niestety wpływają na inne cechy zachowań pośród dzieci. Przy postawie rodziców unikającej kontaktu z dzieckiem - może ono być niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, obiektywnych ocen, nastawione przeciwnie. Może być niezdolne do wytrwałości i koncentracji w nauce, bojaźliwe lub konfliktowe. Skutkiem postawy odtrącającej jest agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, gniew, zahamowanie rozwoju uczuć wyższych lub bezradność. W przypadku postawy nadmiernego wymagania , korygowania, krytyki dochodzi do kształtowania się cech jak: niepewność, lękliwość, brak wiary we własne siły, przewrażliwienie, uległość, pobudliwość, brak zdolności koncentracji. Dostrzegalne cechy dziecka jak: opóźnienie dojrzałości emocjonalnej, bierność, brak inicjatywy są prawdopodobnie efektem postawy nadmiernie chroniącej. W wyniku takiego postępowania rodziców dziecko może przejawiać również takie zachowania jak: nadmierna pewność siebie, zarozumialstwo, awanturniczość.
Postawy obojga rodziców wobec dziecka nie zawsze bywają tego samego typu. Dobrze byłoby jednak gdyby zamierzenia rodziców nie były rozbieżne i przeciwstawne, a oparte na wzajemnej akceptacji i szacunku rodziców do siebie i dziecka. Wówczas jest szansa na to, że nawet odmienność typów postaw matki i ojca nie będą miały szkodliwego wpływu na dziecko, a będą źródłem większego bogactwa doznań emocjonalnych.
Rodzice przejawiający właściwe postawy rodzicielskie są zdolni do obiektywnej oceny dziecka dzięki zachowaniu odpowiedniego dystansu wobec niego, a zarazem akceptacji jego osoby. Otaczają swoje dziecko opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby, mają duży margines cierpliwości, gotowości tłumaczenia i wyjaśniania. Łatwo nawiązują kontakt z dzieckiem. Jest on przyjemny dla obu stron, oparty na wzajemnej sympatii i zrozumieniu. Cieszą się dzieckiem, widząc w nim wzrastającą odrębną jednostkę z własnym życiem. Właściwa postawa sprzyja wszechstronnemu rozwojowi intelektu dziecka, jego aktywności, uspołecznienia i przystosowania szkolnego.
Bibliografia:
https://sciaga.pl/tekst/43239-44-funkcje_rodziny_i_postawy_rodzicielskie_m_ziemska/zalacznik/9552
https://nauki-spoleczne.info/postawy-rodzicielskie
