Istotą edukacji włączającej jest możliwość korzystania z nauki na równych prawach przez wszystkich uczniów w szkołach ogólnodostępnych. Pomaga to, szczególnie młodszym dzieciom, w integracji ze środowiskiem lokalnym. Szkoły te, znajdują się przecież zazwyczaj w pobliżu ich miejsca zamieszkania.
Dla nauczycieli edukacja włączająca stanowi nadal niebywałe wyzwanie – muszą oni na bieżąco poszerzać wiedzę związaną z różnorodnymi deficytami uczniów. To właśnie dzięki tej wiedzy, mogą oni prawidłowo dobierać efektywne technik i metody pracy. W przyszłości, tak realizowana edukacja przyczyni się z całą pewnością do odnalezienia się młodych ludzi na rynku pracy.
Artykuł ten ma na celu przybliżyć nauczycielom podstawową wiedzę związaną z pracą z uczniem z uszkodzeniami słuchu. Według typologii pedagogicznej (K. Krakowiak, 2006, 255–288) biorącej pod uwagę funkcjonowanie językowe w sferze percepcji oraz w recepcji mowy wyodrębnia się cztery grupy osób z uszkodzeniami słuchu : osoby funkcjonalnie słyszące, niedosłyszące, słabo słyszące oraz niesłyszące. Dwie pierwsze preferują kanał słuchowy do odbioru informacji, a dwie pozostałe wspomagają się w odbiorze informacji kanałem wzrokowym oraz poprzez czucie.
Aby nauczyciele mogli pracować efektywnie z uczniem, reprezentującym jedną z wyżej wymienionych grup, powinni na początku zrozumieć jakie czynniki mają wpływ na zachowania się ucznia w klasie. A. Dłużniewska wymienia takie oto czynniki:
1) rodzaj uszkodzenia słuchu;
2) czas, w którym nastąpiło uszkodzenie słuchu (to znaczy przed rozpoczęciem procesu opanowywania podstaw systemu językowego, w trakcie kształtowania się tegoż systemu lub po opanowaniu podstaw systemu językowego) ;
3) stopień uszkodzenia słuchu;
4) moment wyposażenia dziecka w aparaty słuchowe lub wszczepienia implantu ślimakowego oraz środowisko rodzinne (słyszący czy niesłyszący rodzice)
5) trafność metod kształtujących rozwój systemu językowego oraz skuteczność i intensywność oddziaływań terapeutycznych;
6) poziom rozwoju intelektualnego determinujący predyspozycje ucznia do opanowywania wiadomości i umiejętności szkolnych.
Zapoznanie się nauczyciela z powyższymi informacjami dotyczącymi danego ucznia, pozwoli na dokonanie analizy technik pracy, jakie może wdrożyć na prowadzonych przez siebie zajęciach..
E. Domagała- Zyś oraz K. Karpińska-Szaj przedstawiają wiele cennych rad dla nauczycieli (2011). Te, które związane są z nauczycielami wszystkich przedmiotów dotyczą między innymi takich aspektów jak:
1) upewniania się czy uczeń patrzy na osobę z nim pracującą oraz przyciągania uwagi ucznia, na przykład cyt. poprzez ustawienie się w polu widzenia ucznia, zawołanie lub dotknięcie go w ramię.
2) ustawiania się naprzeciwko ucznia niesłyszącego pamiętając, aby twarz nauczyciela była dobrze oświetlona. Nie można zatem stawać, na przykład na tle okna.
3) mówienia do ucznia z odległości około jednego lub dwóch metrów ponieważ cyt. większa odległość zniekształca odbiór głosu w aparatach słuchowych;
4) mówienia do ucznia w naturalnym tempie bez spowalniania wypowiedzi oraz przesadnej artykulacji;
5) upewnienia się, że uczeń zrozumiał nauczyciela poprzez stosowanie prośby o powtórzenie informacji typu „Co masz zrobić?”;
6) wskazywania pozostałym uczniom w klasie na konieczność zwracania się twarzą do kolegi z uszkodzonym słuchem- w taki sposób mogą ułatwiać mu zrozumienie tego co dzieje się na zajęciach;
7) ustawiania krzeseł w koło podczas prowadzenie dyskusji w klasie. Dzięki temu uczeń nie będzie się czuł wykluczony mogąc swobodnie obserwować twarze osób zabierających udział w dyskusji;
8) nie wykonywania gestów, które utrudniają dobre odczytywanie mowy z ust. Do grupy takich gestów autorki zaliczają między innymi: opieranie twarzy na dłoniach w czasie siedzenia przy biurku oraz zbytnią gestykulację;
9) pamiętania, iż każdy uczeń z uszkodzonym słuchem ma swoje indywidualne zainteresowania oraz styl nauki i tylko poprzez bliższe poznanie ucznia, nauczyciel może wypracować cyt. adekwatny w danej sytuacji sposób komunikowania się z nim.
10) pamiętania, iż uczeń ma większą trudność z zapamiętywaniem niż osoby słyszące. Związane jest to z faktem, że praca pamięci krótkotrwałej i długotrwałej jest oparta w dużej mierze na sprawnościach językowych, które są zaburzone u uczniów z wadą słuchu (Domagała- Zyś i Karpińska-Szaj 2011:51).
Prowadząc zajęcia z języka obcego nauczyciel jest zobowiązany wykorzystywać techniki, które mają na celu rozwijanie i poszerzanie sprawności rozumienia ze słuchu, mówienia, pisania i czytania ze zrozumieniem. Pracując z uczniem z wadą słuchu odpowiednio dobrane techniki mogą również wspomagać pracę terapeutyczną.
W jaki sposób jest to możliwe? Przykładem jest tu nauczanie wymowy. Stało się ono integralną częścią zajęć językowych uczniów z wadą słuchu dzięki bardzo dużemu postępowi w dziedzinie rehabilitacji i protetyki (tamże 55). W przeszłości często rezygnowano z dbałości o nauczanie poprawnej wymowy uczniów z takim problemem zdrowotnym..
Nauczanie sprawności mówienia może odbywać się przy pomocy takich działań jak :
1) dokonywanie analizy słów do nauczenia się przez ucznia. Kategoryzując wyrazy na te bardziej i mniej potrzebne w codziennym życiu nauczyciel pozwala wychowankowi zyskać na czasie potrzebnym do opanowania w miarę możliwości poprawnej wymowy;
2) stosowanie przez nauczyciela alfabetu fonetycznego. Pozwoli to uczniowi zapamiętać dany dźwięk przez jego kojarzenie ze znanymi wyrazami lub znakami graficznymi;
3) zachęcanie ucznia do stosowania techniki zwanej Samodzielne Zbieranie Słów (Vocabulary Self-CollectionStrategy). Według jej zasady, to uczeń sam wie, jakie słowa są mu potrzebne do rozwoju osobistego i zawodowego (tamże 57).
4) wykorzystywanie komunikatorów internetowych w celu „rozmowy” z uczniem. Są to swoiste symulacje rozmowy.
Natomiast rozwijając sprawności czytania ze zrozumieniem i pisania, nauczyciel powinien mieć świadomość, iż poziom językowy danego tekstu czytanego oraz wymaganego tekstu do napisania muszą być dostosowane do aktualnych możliwości ucznia. Oto przykładowe techniki pracy dotyczące tych sprawności :
1) dobieranie tekstu do pracy z uczniem ma miejsce przy zachowaniu zasady, iż tekst nie służy tylko do rozwijania sprawności czytania ze zrozumieniem, ale jest także działaniem wartościowym poznawczo i społecznie. Podczas analizy tekstu uczeń dowiaduje się czegoś nowego „ o życiu”;
2) dobieranie tekstu trochę trudniejszego do czytania ze zrozumieniem, tak aby uczeń rozumiał konieczność stosowania coraz to bardziej zaawansowanych strategii czytania ze zrozumieniem;
3) wykorzystywanie mapy mentalnej opowiadania do napisania bądź tekstu do przeczytania. Nauczyciel przedstawia dodatkowo opisy doznań smakowych lub dotykowych, zapachy oraz dźwięki jakie pojawiają się lub mogłyby się pojawić w danym tekście;
4) stosowanie techniki SVAR, która składa się z czterech części :S- zbiera informacje co uczeń wie o życiu w zakresie tekstu, V- czego chce się dowiedzieć, A- to czego się nauczył czytając tekst, R- to co powinien się jeszcze nauczyć (tamże 61);
5) wykorzystywanie czatu do rozwijania sprawności pisania.
Te wyżej wymienione techniki to tylko początek drogi do usprawniania efektywności lekcji nauczyciela języka obcego pracującego z uczniem z wadą słuchu. Z całą pewnością na początku jest to ogromne wyzwanie.
Warto zatem regularnie poszerzać swoją wiedzę i umiejętności w tym zakresie. Znakomitą pozycją wartą przeczytania jest Uczeń z wadą słuchu w szkole ogólnodostępnej. Podstawy metodyki nauczania języka obcego. Pozycja ta, przygotowana przez dwie specjalistki z zakresu neofilologii, anglistkię dr Ewę Domagała-Zyśk, oraz romanistkę, prof. dr hab. Katarzynę Karpińską-Szaj, w przystępny sposób przedstawia jakże inny od typowego, świat edukacji. W linku https://issuu.com/impuls53b/docs/domagala-zysk__karpinska-szaj_uczen znajduje się fragmentu książki.
Gorąco polecam książkę oraz zapraszam do refleksji nad własną pracą zawodową
Katarzyna Sobańska
Doradca metodyczny języka angielskiego i francuskiego
INFORMACJA O ŹRÓDŁACH
Domagała-Zyśk E. Karpińska-Szaj K., Uczeń z wadą słuchu w szkole ogólnodostępnej, wydawnictwo Impuls, 2011
Dłużniewska A, Model pracy z uczniem niedosłyszącym lub słabosłyszącym, http://static.scholaris.pl/main-file/102/991/model_pracy_z_uczniem_66242.pdf, {dostęp 22 kwietnia 2020}
Krakowiak K.. Karta samooceny umiejętności komunikowania się z dzieckiem z uszkodzonym słuchem. W: Krakowiak K.: Studia i szkice o wychowaniu dzieci z uszkodzeniami słuchu. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006
https://impulsoficyna.pl/inne-zaburzenia/1139-494-uczen-z-wada-sluchu-w-szkole-ogolnodostepnej.html{dostęp 29 kwietnia 2020}
https://issuu.com/impuls53b/docs/domagala-zysk__karpinska-szaj_uczen{ dostęp 22 kwietnia 2020}
